Na prze­strze­ni ostat­nich lat zwięk­szy­ła się świa­do­mość spo­łecz­na na te­mat au­ty­zmu, któ­ry co­raz czę­ściej dia­gno­zo­wa­ny jest u dzie­ci. Za lep­szym zro­zu­mie­niem tego zja­wi­ska idzie po­pra­wa do­stęp­no­ści wspar­cia i te­ra­pii dla dzie­ci ze spek­trum au­ty­zmu.

Po­zo­sta­je jed­nak gru­pa spo­łecz­na, któ­ra czę­sto po­zo­sta­je nie­wi­dzial­na dla oto­cze­nia i sys­te­mu ochro­ny zdro­wia – to do­ro­śli ze spek­trum au­ty­zmu.

Spis tre­ści:

1. Czym jest au­tyzm?
2. Przy­czy­ny au­ty­zmu
3. Świa­do­mość Po­la­ków na te­mat au­ty­zmu
4. Ob­ja­wy au­ty­zmu
5. Jak czę­sto wy­stę­pu­je au­tyzm?

Czym jest au­tyzm?

Au­tyzm to za­bu­rze­nie neu­ro­ro­zwo­jo­we, któ­re­go isto­tą są trud­no­ści w spo­łecz­nych in­te­rak­cjach i ko­mu­ni­ka­cji oraz obec­ność ste­reo­ty­po­wych, czy­li sztyw­nych i po­wta­rzal­nych za­cho­wań, trud­no­ści w ak­cep­to­wa­niu zmian oraz ogra­ni­czo­ne za­in­te­re­so­wa­nia.

We­dług Or­ga­ni­za­cji Na­ro­dów Zjed­no­czo­nych (ONZ) au­tyzm to je­den z naj­po­waż­niej­szych pro­ble­mów zdro­wot­nych świa­ta, obok raka, cu­krzy­cy i AIDS. Prze­ja­wy au­ty­zmu u po­szcze­gól­nych osób mogą przy­bie­rać róż­ną po­stać na po­szcze­gól­nych eta­pach ży­cia.

Au­ty­zmo­wi może, ale nie musi to­wa­rzy­szyć nie­peł­no­spraw­ność in­te­lek­tu­al­na lub róż­ne­go ro­dza­ju trud­no­ści z na­uką. Oso­by z au­ty­zmem czę­sto wy­ka­zu­ją małą ela­stycz­ność w kwe­stiach po­znaw­czych i zwią­za­nych z za­cho­wa­niem, mają za­bu­rze­nia prze­twa­rza­nia sen­so­rycz­ne­go i trud­no­ści w re­gu­la­cji emo­cji.

Na­tę­że­nie ob­ja­wów au­ty­zmu może być zróż­ni­co­wa­ne, od ła­god­nych do bar­dzo na­si­lo­nych, może też zmie­niać się w cią­gu ży­cia na róż­nych jego eta­pach roz­wo­jo­wych oraz w od­po­wie­dzi na zmia­ny i bodź­ce śro­do­wi­sko­we.

Przy­czy­ny au­ty­zmu

Nie ma jed­nej kon­kret­nej przy­czy­ny au­ty­zmu. Ba­da­nia wy­ka­zu­ją, że za roz­wój w spek­trum au­ty­zmu od­po­wia­da po­łą­cze­nie czyn­ni­ków ge­ne­tycz­nych i śro­do­wi­sko­wych, któ­re zwięk­sza­ją ry­zy­ko au­ty­zmu.

Na pod­sta­wie prze­pro­wa­dzo­nych ba­dań zi­den­ty­fi­ko­wa­no na­stę­pu­ją­ce czyn­ni­ki zwięk­sza­ją­ce ry­zy­ko tego, że dziec­ko bę­dzie roz­wi­jać się w spek­trum au­ty­zmu:

• star­szy wiek mat­ki (≥40 r.ż.) i ojca (≥50 r.ż.),
• nie­wiel­kie od­stę­py mię­dzy cią­ża­mi (<24 miesięcy),
• sto­so­wa­nie nie­któ­rych le­ków przez ko­bie­ty w cią­ży (np. kwas wal­pro­ino­wy),
• po­ród (<32 tygodnia),
• ni­ska masa uro­dze­nio­wa (<1500 g),

W ba­da­niach stwier­dzo­no brak związ­ku mię­dzy au­ty­zmem, a:

• sto­so­wa­niem przez ko­bie­ty le­ków prze­ciw­de­pre­syj­nych (w tym z gru­py SSRI),
• szcze­pie­nia­mi,
• ro­dza­jem po­ro­du (po­ród dro­ga­mi na­tu­ry/ce­sar­skie cię­cie).

Mniej­sze ry­zy­ko au­ty­zmu stwier­dzo­no w przy­pad­ku przed­kon­cep­cyj­ne­go sto­so­wa­nia kwa­su fo­lio­we­go.

Świa­do­mość Po­la­ków na te­mat au­ty­zmu

We­dług ba­da­nia prze­pro­wa­dzo­ne­go przez CBOS, 85% Po­la­ków sły­sza­ła o au­ty­zmie, a 62% ze­tknę­ło się oso­bi­ście lub za po­śred­nic­twem me­diów z oso­bą z au­ty­zmem. Jed­nak nie­wie­le osób wie, ja­kie są naj­bar­dziej ty­po­we ce­chy au­ty­zmu.

We wspo­mnia­nym ba­da­niu son­da­żo­wym przed­sta­wio­no re­spon­den­tom ty­po­wą sy­tu­ację zwią­za­ną z trud­nym za­cho­wa­niem dziec­ka w miej­scu pu­blicz­nym. Oka­za­ło się, że więk­szość osób uzna­ła za przy­czy­nę nie­wła­ści­we wy­cho­wa­nie dziec­ka przez ro­dzi­ców, a tyl­ko 5% wzię­ło pod uwa­gę że za­cho­wa­nie dziec­ka może wy­ni­kać z ja­kie­goś za­bu­rze­nia.

Ob­ja­wy au­ty­zmu

Od­mien­no­ści roz­wo­jo­we zwią­za­ne ze spek­trum au­ty­zmu moż­na za­uwa­żyć już u bar­dzo ma­łych dzie­ci, na­wet w 1. roku ży­cia.

Na­szą uwa­gę po­win­no zwró­cić je­śli dziec­ko:

• nie na­wią­zu­je kon­tak­tu wzro­ko­we­go, nie po­dą­ża wzro­kiem za wzro­kiem dru­giej oso­by,
• nie pa­trzy tam, gdzie wska­zu­je do­ro­sły,
• in­te­re­su­je się bar­dziej przed­mio­ta­mi niż ludź­mi,
• nie po­ka­zu­je in­nym rze­czy, któ­re je in­te­re­su­ją,
• nie za­chę­ca in­nych do za­baw,
• nie od­wza­jem­nia uśmie­chu.

U star­szych dzie­ci prze­ja­wy au­ty­zmu mogą obej­mo­wać:

• opóź­nio­ny roz­wój mowy lub od­mien­no­ści w roz­wo­ju mowy,
• trud­no­ści w za­ba­wie „na niby”,
• pro­ble­my z prze­strze­ga­niem re­guł w za­ba­wach i grach,
• ogra­ni­czo­ne kon­tak­ty z ró­wie­śni­ka­mi,
• trud­no­ści w okre­śla­niu emo­cji lu­dzi i ich po­trzeb,
• trud­no­ści w od­ga­dy­wa­niu co my­ślą inni i ro­zu­mie­niem tego, że inni my­ślą in­a­czej niż ono.

Jak czę­sto wy­stę­pu­je au­tyzm?

W ostat­nich la­tach wi­dać wy­raź­ną ten­den­cję wzro­sto­wą, je­śli cho­dzi o licz­bę zdia­gno­zo­wa­nych dzie­ci z ASD.

W Pol­sce, bra­ku­je do­kład­nych da­nych epi­de­mio­lo­gicz­nych, przyj­mu­je się że au­tyzm lub ze­spół Asper­ge­ra wy­stę­pu­je u 1 na ok. 150 uro­dzo­nych dzie­ci. Przyj­mu­jąc ten wskaź­nik, w 2014 r. licz­ba dzie­ci z ASD w na­szym kra­ju wy­nio­sła po­nad 40 tys.

Licz­bę do­ro­słych osób z au­ty­zmem w Pol­sce sza­cu­je się na ok. 20 tys. Ozna­cza to, że bio­rąc pod uwa­gę rów­nież ich ro­dzi­ny, pro­ble­mem au­ty­zmu do­tknię­tych jest co naj­mniej 180 tys. osób.

Świa­to­we sza­cun­ki oce­nia­ją, że au­tyzm do­ty­czy ok. 1% do­ro­słej po­pu­la­cji. Dane te mogą być jed­nak nie­do­kład­ne ze wzglę­du na trud­no­ści dia­gno­stycz­ne zwią­za­ne z iden­ty­fi­ko­wa­niem osób po­ten­cjal­nie do­tknię­tych au­ty­zmem oraz ogra­ni­czeń w do­stę­pie do ośrod­ków zaj­mu­ją­cych się dia­gno­zą.

W prak­ty­ce mo­ment po­sta­wie­nia dia­gno­zy i wdro­że­nia od­po­wied­nie­go wspar­cia czę­sto jest znacz­nie opóź­nio­ny. Co wię­cej, moż­na prze­żyć swo­je ży­cie w spek­trum i nig­dy się o tym nie do­wie­dzieć. Oce­nia się, że na 3 do­ro­słe oso­by z dia­gno­zą spek­trum au­ty­zmu przy­pa­da­ją dwie, któ­re nig­dy nie mia­ły po­sta­wio­ne­go roz­po­zna­nia.

W przy­pad­ku osób do­ro­słych uzy­ska­nie dia­gno­zy może być utrud­nio­ne. Do­ty­czy to w szcze­gól­no­ści tzw. wy­so­ko­funk­cjo­nu­ją­cych osób ze spek­trum au­ty­zmu, z ze­spo­łem Asper­ge­ra, u któ­rych za­bu­rze­nia by­wa­ją nie­roz­po­zna­wa­ne aż do okre­su na­sto­let­nie­go/do­ro­sło­ści lub myl­nie roz­po­zna­wa­ne jako za­bu­rze­nia de­pre­syj­ne, za­bu­rze­nia oso­bo­wo­ści lub za­bu­rze­nia psy­cho­tycz­ne.

Au­to­rem ar­ty­ku­łu jest lek. Ewa Droz­do­wicz-Ja­strzęb­ska, le­karz psy­chia­tra w trak­cie spe­cja­li­za­cji.

Prze­czy­taj rów­nież o tym, jak wy­glą­da te­ra­pia au­ty­zmu u do­ro­słych.

Źró­dła:

• https://po­dy­plo­mie.pl/psy­chia­tria/18269,wy­da­rzy­lo-sie-w-psy­chia­trii(2015) (do­stęp: 27.03.2022);

• How­lin, P. Adults with Au­tism: Chan­ges in Un­der­stan­ding Sin­ce DSM-111. J Au­tism Dev Di­sord 51, 4291–4308 (2021). https://doi.org/10.1007/s10803-020-04847-z;

• Pil­ling S, Ba­ron-Co­hen S, Me­gnin-Vig­gars O, Lee R, Tay­lor C; Gu­ide­li­ne De­ve­lop­ment Gro­up. Re­co­gni­tion, re­fer­ral, dia­gno­sis, and ma­na­ge­ment of adults with au­tism: sum­ma­ry of NICE gu­idan­ce. BMJ. 2012 Jun 27;344:e4082. doi: 10.1136/bmj.e4082. PMID: 22740567.Dia­gno­za au­ty­zmu – nad­roz­po­zna­wal­ność czy epi­de­mia?, dr n. med. Alek­san­dra Le­wan­dow­ska, Psy­chia­tria po dy­plo­mie, 06/2019;

• https://po­dy­plo­mie.pl/me­di­cal-tri­bu­ne/23657,au­tyzm-po­chop­ne-dia­gno­zy-czy-cho­ro­ba-cy­wi­li­za­cyj­na (do­stęp: 27.03.2022).