Jad owa­dów może wy­wo­ły­wać re­ak­cje miej­sco­we i uogól­nio­ne, w tym re­ak­cje cięż­kie i za­gra­ża­ją­ce ży­ciu. W na­szych wa­run­kach kli­ma­tycz­nych owa­dy mo­gą­ce swo­im ja­dem wy­wo­łać re­ak­cję aler­gicz­ną to owa­dy błon­ko­skrzy­dłe, czy­li:

• psz­czo­ła miod­na,
• osa,
• szer­szeń,
• trzmiel.

Psz­czo­ły żą­dlą naj­czę­ściej bro­niąc sie­bie lub swo­je­go domu. Cha­rak­te­ry­stycz­ne dla ich użą­dleń jest to, że po­zo­sta­wia­ją żą­dło w skó­rze.

Osy żą­dło za­bie­ra­ją ze sobą i nie­ste­ty mogą użą­dlić spon­ta­nicz­nie, zu­peł­nie nie­spro­wo­ko­wa­ne, mogą też użą­dlić wie­lo­krot­nie. Osy bu­du­ją gniaz­da w róż­nych miej­scach – pod da­chem, w dziu­plach lub pod zie­mią (stąd wła­śnie za­le­ce­nia, by nie cho­dzić boso po tra­wie!)

Szer­sze­nie są dużo więk­sze, po­dob­nie jak osy bu­du­ją gniaz­da w róż­nych miej­scach: na stry­chach, w ga­ra­żach i w sta­rych drze­wach. Szer­szeń żą­dli naj­czę­ściej w obro­nie gniaz­da.

Trzmiel, czy­li owad, któ­re­go czę­sto na­zy­wa­my nie­słusz­nie „bą­kiem”, żą­dli rza­dziej, naj­czę­ściej w ob­ra­nie wła­snej lub gniaz­da.

Spis tre­ści:

1. Re­ak­cje na użą­dle­nie – kla­sy­fi­ka­cja
2. Czyn­ni­ki zwięk­sza­ją­ce ry­zy­ko po­wtó­rze­nia się re­ak­cji uogól­nio­nej
3. Użą­dle­nie – pierw­sza po­moc
4. Jak unik­nąć użą­dle­nia?
5. Od­czu­la­nie

Re­ak­cje na użą­dle­nie – kla­sy­fi­ka­cja

Re­ak­cje na użą­dle­nie mogą być róż­ne. U więk­szo­ści osób wstę­pu­je re­ak­cja miej­sco­wa zwy­czaj­na (nie­aler­gicz­na). Do ob­ja­wów na­le­żą: za­czer­wie­nie­nie skó­ry, ból, nie­wiel­ki obrzęk w miej­scu użą­dle­nia. Ustę­pu­ją w cią­gu kil­ku go­dzin lub dni i wy­ni­ka­ją głów­nie z re­ak­cji or­ga­ni­zmu na tok­sycz­ne związ­ki za­war­te w ja­dzie.

Cza­sem re­ak­cja or­ga­ni­zmu może być sil­niej­sza, bar­dziej gwał­tow­na a cza­sem na­wet za­gra­ża­ją­ca ży­ciu.

Do ta­kich re­ak­cji na­le­żą:

• miej­sco­wa duża re­ak­cja aler­gicz­na – obrzęk i za­czer­wie­nie­nie skó­ry o śred­ni­cy >10 cm utrzy­mu­ją­cy się > 24 h, któ­re­mu mogą to­wa­rzy­szyć ob­ja­wy ogól­ne: uczu­cie roz­bi­cia, dresz­cze, go­rącz­ka lub ból gło­wy.
• uogól­nio­na re­ak­cja aler­gicz­na – po­krzyw­ka na skó­rze, może wy­stą­pić obrzęk krta­ni lub gar­dła, ucisk w klat­ce pier­sio­wej, za­wro­ty gło­wy, chryp­ka, osła­bie­nie, wy­mio­ty, ból brzu­cha, bie­gun­ka, dusz­ność, spa­dek ci­śnie­nia tęt­ni­cze­go, utra­ta świa­do­mo­ści, nie­trzy­ma­nie mo­czu i stol­ca. Sil­nie wy­ra­żo­ną uogól­nio­ną re­ak­cję or­ga­ni­zmu na­zy­wa­my wstrzą­sem ana­fi­lak­tycz­nym.
• uogól­nio­na tok­sycz­na (nie­im­mu­no­lo­gicz­na) – wy­stę­pu­je po użą­dle­niu przez wie­le owa­dów jed­no­cze­śnie; może wy­stą­pić roz­pad mię­śni, uszko­dze­nie mię­śnia ser­co­we­go, za­bu­rze­nia czyn­no­ści wą­tro­by lub ne­rek, nie­do­krwi­stość he­mo­li­tycz­na, ska­za krwo­tocz­na, DIC.

Użą­dle­nie w usta

Szcze­gól­nie nie­bez­piecz­ne jest użą­dle­nie w usta, pod­nie­bie­nie tzw. „po­łknię­cie psz­czo­ły”. Taka sy­tu­acja może być nie­bez­piecz­na na­wet dla oso­by, któ­ra nie jest uczu­lo­na na jad owa­dów błon­ko­skrzy­dłych, po­nie­waż może do­pro­wa­dzić do du­że­go miej­sco­we­go obrzę­ku bło­ny ślu­zo­wej gar­dła, krta­ni któ­ry utrud­nia lub unie­moż­li­wia pa­cjen­to­wi od­dy­cha­nie.

W ta­kiej sy­tu­acji naj­le­piej zgło­sić się po po­moc le­kar­ską, po­nie­waż może być ko­niecz­ne szyb­kie po­da­nie le­ków: ad­re­na­li­ny i ste­ry­dów do­żyl­nych.

Czyn­ni­ki zwięk­sza­ją­ce ry­zy­ko po­wtó­rze­nia się re­ak­cji uogól­nio­nej

Czę­ściej uczu­la jad osy, rza­dziej psz­czo­ły, a naj­rza­dziej szer­sze­nia. Re­ak­cja miej­sco­wa po­ja­wia się u oko­ło ¼ użą­dlo­nych osób, re­ak­cja uogól­nio­na do­ty­czy 3-9% osób. U dzie­ci więk­szość re­ak­cji po użą­dle­niu przez owa­dy jest ła­god­na i do­ty­czy głów­nie skó­ry.

Czę­stość re­ak­cji uogól­nio­nych wzra­sta z wie­kiem. Co cie­ka­wa oso­ba, u któ­rej wcze­śniej wy­stę­po­wa­ły re­ak­cje miej­sco­we może po któ­rymś z ko­lei użą­dle­niu od­po­wie­dzieć wstrzą­sem ana­fi­lak­tycz­nym. Do uogól­nio­nych re­ak­cji aler­gicz­nych też może do­cho­dzić wie­lo­krot­nie.

Do czyn­ni­ków, któ­re zwięk­sza­ją ry­zy­ko po­wtó­rze­nia się re­ak­cji uogól­nio­nej na­le­żą:

• wiek – im je­ste­śmy star­si, tym ry­zy­ko jest więk­sze,
• czas – im dłu­ży czas od ostat­niej re­ak­cji, tym praw­do­po­do­bień­stwo wy­stą­pie­nia –ko­lej­nej mniej­sze,
• owad – re­ak­cje uogól­nio­ne czę­ściej wy­stę­pu­ją po użą­dle­niu przez psz­czo­łę.

Co cie­ka­we wy­stą­pie­niu uogól­nio­nej re­ak­cji sprzy­ja wy­stę­po­wa­nie cho­rób ukła­du krą­że­nia oraz przyj­mo­wa­nie le­ków na te cho­ro­by ta­kich jak in­hi­bi­to­ry, kon­wer­ta­zy, an­gio­ten­sy­ny czy β-ad­re­no­li­ty­ki.

Użą­dle­nie – pierw­sza po­moc

Je­śli użą­dli­ła nas psz­czo­ła na­le­ży naj­pierw usu­nąć żą­dło. Żą­dło usu­wa się pod­wa­ża­jąc je np. kar­tą kre­dy­to­wą, ka­wał­kiem kar­to­ni­ka czy pa­znok­ciem, nie ła­pie­my żą­dła od góry, bo wte­dy mo­że­my wy­ci­snąć jesz­cze do­dat­ko­wą por­cję jadu.

Je­śli użą­dle­nie po­wo­du­je wy­stą­pie­nie wie­lu ob­ja­wów to swo­ją uwa­gę sku­pia­my na ak­tyw­nym ha­mo­wa­niu re­ak­cji uogól­nio­nej, a nie na po­szu­ki­wa­niu żą­dła.

1. Miej­sce użą­dle­nia na­le­ży zde­zyn­fe­ko­wać.
2. War­to szyb­ko przy­ło­żyć lód i zim­ny okład, by ogra­ni­czyć obrzęk.
3. Miej­sce użą­dle­nia moż­na po­sma­ro­wać ma­ścią ste­ry­do­wą (w ap­te­ce bez re­cep­ty moż­na ku­pić np. 1% hy­dro­kor­ty­zon) co ogra­nicz­ny to ból i na­ra­sta­nie obrzę­ku.
4. Moż­na przy­jąć lek an­ty­aler­gicz­ny np. ce­ty­ry­zy­nę.
5. Z do­mo­wych spo­sób po­moc­ne są okła­dy z octu.

Oso­ba, u któ­rej wcze­śniej wy­stą­pi­ła po­waż­na re­ak­cja uogól­nio­na po­win­na za­wsze mieć ze sobą am­puł­ko­strzy­kaw­kę z ad­re­na­li­ną oraz do­dat­ko­wy tzw. pa­kiet ra­tun­ko­wy, na któ­ry skła­da się lek an­ty­hi­sta­mi­no­wy i ste­ryd w po­sta­ci ta­ble­tek oraz roz­kur­czo­wy lek wziew­ny.

Oso­ba uczu­lo­na i jej naj­bliż­si po­win­ni być prze­szko­le­ni jak użyć am­puł­ko­strzy­kaw­ki! W stre­sie dzia­ła się au­to­ma­tycz­nie sto­su­jąc wy­uczo­ne sche­ma­ty dzia­ła­nia. Na­gła sy­tu­acja i na­ra­sta­ją­ce ob­ja­wy po­wo­du­ją, że za­po­mi­na­my, jak wy­ko­ny­wać naj­prost­sze czyn­no­ści.

Ad­re­na­li­nę po­da­je­my do­mię­śnio­wo w przed­nio­bocz­ną część uda.

Jak unik­nąć użą­dle­nia?

1. W okre­sie let­nim uni­kaj spo­ży­wa­nia po­sił­ków na po­wie­trzu.
2. Je­śli już jesz na ze­wnątrz sta­raj się trzy­mać je­dze­nie w za­bez­pie­czo­nych po­jem­ni­kach.
3. Uni­kaj na­po­jów w pusz­ce – pij z za­krę­ca­nych bu­te­lek, za­krę­ca­nych szkla­nek ze słom­ką itp.
4. Nie sto­suj per­fum, la­kie­rów do wło­sów, któ­re swo­im za­pa­chem przy­cią­ga­ją owa­dy.
5. Nie chodź boso po tra­wie.
6. Za­kła­daj za­kry­te buty. Te, któ­re sta­ły na ze­wnątrz za­wsze spraw­dzaj czy nie ma owa­da w środ­ku.
7. Uni­kaj zbli­ża­nia do gniazd owa­dów.
8. Uni­kaj miejsc, któ­re przy­cią­ga­ją owa­dy: sady, łąki, śmiet­ni­ki.
9. Za­kła­daj ubra­nia w ko­lo­rze czer­wo­nym i po­ma­rań­czo­wym a uni­kaj fio­le­to­we­go, nie­bie­skie­go i zie­lo­ne­go, na któ­re psz­czo­ły moc­niej re­agu­ją.
10. W przy­pad­ku po­ja­wie­nia się psz­czo­ły czy osy za­cho­waj spo­kój, nie ma­chaj rę­ka­mi, nie wy­ko­nuj gwał­tow­nych ru­chów.
11. Za­kła­daj w oknach mo­ski­tie­ry – chro­nią nie tyl­ko przed osa­mi czy psz­czo­ła­mi, ale też przed ko­ma­ra­mi.

Od­czu­la­nie czy­li im­mu­no­te­ra­pia

Oso­by, któ­re prze­by­ły cięż­ką za­gra­ża­ją­cą ży­ciu uogól­nio­ną re­ak­cję np. po użą­dle­niu przez osę lub psz­czo­łę kwa­li­fi­ku­ją się do tzw. im­mu­no­te­ra­pii, czy­li od­czu­la­nia.

Im­mu­no­te­ra­pia po­le­ga na po­da­wa­niu wzra­sta­ją­cych da­wek aler­ge­nu – ce­lem uzy­ska­nia to­le­ran­cji na ten aler­gen. Od­czu­la­nie trwa oko­ło 3 do 5 lat.

Źró­dło:

• Cho­ro­by We­wnętrz­ne Szcze­kli­ka, Me­dy­cy­na Prak­tycz­na 2021