Cu­kier, czy­li glu­ko­za to głów­ne źró­dło ener­gii dla or­ga­ni­zmu. Po­ziom cu­kru zmie­nia się w cią­gu doby, naj­niż­szy jest rano po obu­dze­niu i po dłuż­szej prze­rwie od po­sił­ku. Ro­śnie za to po je­dze­niu lub wy­pi­ciu słod­kie­go na­po­ju.

Za­opa­trze­niem or­ga­ni­zmu w ener­gię i jej dys­try­bu­cją ste­ru­je trzust­ka, któ­ra wy­twa­rza hor­mon – in­su­li­nę. In­su­li­na od­dzia­łu­je na ko­mór­ki or­ga­ni­zmu i spra­wia, że po­bie­ra­ją glu­ko­zę z krwio­obie­gu, do­sta­ją w ten spo­sób ener­gię i tak ob­ni­ża­ją po­ziom glu­ko­zy we krwi. Je­śli nie wy­ko­rzy­sta­my glu­ko­zy w po­sta­ci ener­gii, to zo­sta­nie ona za­mie­nio­na i odło­żo­na w po­sta­ci tkan­ki tłusz­czo­wej w róż­nych oko­li­cach na­sze­go cia­ła i na­rzą­dach we­wnętrz­nych.

Co to jest cu­krzy­ca?

Cu­krzy­ca jest prze­wle­kłą cho­ro­bą, w któ­rej wy­stę­pu­je wy­so­kie stę­że­nie cu­kru we krwi, czy­li hi­per­gli­ke­mia. Po­wsta­je, gdy trzust­ka nie wy­twa­rza wy­star­cza­ją­cej ilo­ści in­su­li­ny lub gdy or­ga­nizm nie może sku­tecz­nie wy­ko­rzy­stać wy­twa­rza­nej in­su­li­ny. Prze­wle­kła hi­per­gli­ke­mia w cu­krzy­cy pro­wa­dzi do po­waż­ne­go uszko­dze­nia wie­lu ukła­dów or­ga­ni­zmu, zwłasz­cza ner­wów i na­czyń krwio­no­śnych.

Cu­krzy­ca jest cho­ro­bą spo­łecz­ną i cy­wi­li­za­cyj­ną. Na świe­cie żyje z nią już 537 mi­lio­nów do­ro­słych osób. Prze­wi­du­je się, że licz­ba ta wzro­śnie do 643 mi­lio­nów do 2030 roku i 783 mi­lio­nów do 2045 roku. Cho­ro­ba w 2021 roku była od­po­wie­dzial­na za 6,7 mi­lio­na zgo­nów. Na cu­krzy­cę i jej po­wi­kła­nia co 5 se­kund umie­ra 1 oso­ba. W Pol­sce już co naj­mniej 3 mln Po­la­ków cho­ru­je na cu­krzy­cę, ale na­wet 1 mln spo­śród nich nie zda­je so­bie z tego spra­wy, bo wciąż nie ma wy­kry­tej cho­ro­by.

Głów­ne typy cu­krzy­cy

We­dług kla­sy­fi­ka­cji WHO wy­róż­nia­my 3 głów­ne typy cu­krzy­cy: typ 1, typ 2 i cu­krzy­ca cią­żo­wa.

Cu­krzy­ca typu 1

Oko­ło 10% wszyst­kich osób z cu­krzy­cą ma cu­krzy­cę typu 1. Spo­wo­do­wa­na jest cał­ko­wi­tym znisz­cze­niem ko­mó­rek beta w trzu­st­ce, któ­re od­po­wie­dzial­ne są za pro­duk­cję in­su­li­ny. Znisz­cze­nie może być spo­wo­do­wa­ne pro­ce­sem au­to­im­mu­no­lo­gicz­nym, czy­li ta­kim w któ­rym prze­ciw­cia­ła or­ga­ni­zmu nisz­czą wła­sne tkan­ki. W re­zul­ta­cie or­ga­nizm wy­twa­rza bar­dzo mało in­su­li­ny lub nie wy­twa­rza jej wca­le.

Do­kład­ne przy­czy­ny tego nie są jesz­cze zna­ne, ale są zwią­za­ne z kom­bi­na­cją wa­run­ków ge­ne­tycz­nych i śro­do­wi­sko­wych. Cu­krzy­ca typu 1 może do­ty­kać lu­dzi w każ­dym wie­ku, ale zwy­kle roz­wi­ja się u dzie­ci lub mło­dych do­ro­słych.

Oso­by z cu­krzy­cą typu 1 po­trze­bu­ją co­dzien­nych za­strzy­ków in­su­li­ny, aby kon­tro­lo­wać po­ziom glu­ko­zy we krwi.

Cu­krzy­ca typu 2

Cu­krzy­ca typu 2 jest naj­częst­szym ty­pem cu­krzy­cy, sta­no­wiąc oko­ło 90% wszyst­kich przy­pad­ków cu­krzy­cy. Wy­ni­ka z po­stę­pu­ją­ce­go upo­śle­dze­nia wy­dzie­la­nia in­su­li­ny. Oso­by z roz­wi­ja­ją­cą się cu­krzy­cą typu 2 nie wy­twa­rza­ją wy­star­cza­ją­cej ilo­ści in­su­li­ny na po­trze­by or­ga­ni­zmu lub or­ga­nizm nie jest w sta­nie pra­wi­dło­wo wy­ko­rzy­stać in­su­li­ny (in­su­li­no­opor­ność).

Cho­ro­ba roz­wi­ja się po­wo­li w cią­gu ty­go­dni lub mie­się­cy. Jest czę­sta u osób z nad­wa­gą lub oty­ło­ścią. Cu­krzy­ca typu 2 nie­rzad­ko dia­gno­zo­wa­na jest u osób star­szych, ale co­raz czę­ściej ob­ser­wu­je­my ją u dzie­ci, mło­dzie­ży i młod­szych do­ro­słych – z po­wo­du ro­sną­ce­go po­zio­mu oty­ło­ści, bra­ku ak­tyw­no­ści fi­zycz­nej i złej die­ty.

Cu­krzy­ca cią­żo­wa

Cu­krzy­ca cią­żo­wa do­ty­czy 3-5% cię­żar­nych. Wią­że się z po­wi­kła­nia­mi za­rów­no dla mat­ki, jak i dziec­ka. Zwy­kle ustę­pu­je po cią­ży, ale może wy­stę­po­wać w ko­lej­nych cią­żach.

Ko­bie­ty do­tknię­te cho­ro­bą i ich dzie­ci są na­ra­żo­ne na zwięk­szo­ne ry­zy­ko za­cho­ro­wa­nia na cu­krzy­cę typu 2 w póź­niej­szym okre­sie ży­cia.

Inne spe­cy­ficz­ne typy cu­krzy­cy

Ist­nie­ją jesz­cze inne typy cu­krzy­cy, są one mniej po­wszech­ne niż te głów­ne, ale rów­nie waż­ne. Tu­taj zwróć­cie uwa­gę na stan przed­cu­krzy­co­wy, któ­ry co praw­da nie jest ty­pem cu­krzy­cy, ale znaj­du­je się do­kład­nie po­mię­dzy pra­wi­dło­wą to­le­ran­cją glu­ko­zy a peł­no­obja­wo­wą cu­krzy­cą, i jest pew­ne­go ro­dza­ju „żół­tą kart­ką”, jaką wy­sy­ła nam or­ga­nizm.

Cu­krzy­ca typu LADA

W ak­tu­al­nej kla­sy­fi­ka­cji cu­krzy­cy we­dług wy­tycz­nych Pol­skie­go To­wa­rzy­stwa Dia­be­to­lo­gicz­ne­go nie wy­róż­nia się cu­krzy­cy typu LADA, któ­ra obec­nie uwa­ża­na jest za jed­ną z po­sta­ci kli­nicz­nych cu­krzy­cy typu 1.

LADA, czy­li la­tent au­to­im­mu­ne dia­be­tes of adults naj­czę­ściej roz­po­zna­wa­na jest po­wy­żej 35. roku ży­cia. Od cu­krzy­cy typu 1 od­róż­nia ją tem­po roz­wo­ju – do nisz­cze­nia ko­mó­rek beta trzust­ki do­cho­dzi znacz­nie wol­niej. Jej le­cze­nie po­le­ga na po­da­wa­niu in­su­li­ny i sto­so­wa­niu die­ty.

Cu­krzy­ca wtór­na

Wła­ści­wie o tym ty­pie cu­krzy­cy mówi się sto­sun­ko­wo od nie­daw­na. Do­cho­dzi do niej przez za­bu­rze­nia go­spo­dar­ki wę­glo­wo­da­no­wej spo­wo­do­wa­ne m.in. cho­ro­ba­mi trzust­ki, sto­so­wa­ny­mi le­ka­mi, za­bu­rze­nia­mi en­do­kry­no­lo­gicz­ny­mi.

Cu­krzy­ca mo­no­ge­no­wa

Ten typ cu­krzy­cy uwa­run­ko­wa­ny jest mu­ta­cją po­je­dyn­cze­go genu – do­ty­czy 1–2% wszyst­kich przy­pad­ków cu­krzy­cy i w więk­szo­ści zwią­za­ny jest z de­fek­tem wy­dzie­la­nia in­su­li­ny. Naj­częst­sze spo­śród nich to:

• cu­krzy­ca MODY (ma­tu­ri­ty on­set dia­be­te­sof the young),
• cu­krzy­ca mi­to­chon­drial­na,
• utrwa­lo­na cu­krzy­ca no­wo­rod­ko­wa.

Osta­tecz­ną dia­gno­zę tej for­my cu­krzy­cy sta­wia się na pod­sta­wie ba­da­nia ge­ne­tycz­ne­go. Mimo że for­my mo­no­ge­no­we są rzad­kie to roz­po­zna­nie ich przy­czy­nia się nie tyl­ko po­pra­wy sku­tecz­no­ści le­cze­nia, ale też usta­le­nia dal­sze­go po­stę­po­wa­nia i ro­ko­wa­nia u pa­cjen­ta i człon­ków jego ro­dzi­ny.

---

Stan przed­cu­krzy­co­wy

Stan przed­cu­krzy­co­wy, na któ­ry skła­da­ją się nie­pra­wi­dło­wa gli­ke­mia na czczo i nie­pra­wi­dło­wa to­le­ran­cja glu­ko­zy to sta­ny „alar­mo­we”. Stan przed­cu­krzy­co­wy ozna­cza że stę­że­nie cu­kru jest nie­pra­wi­dło­we i or­ga­nizm prze­sta­je so­bie ra­dzić z jego prze­twa­rza­niem.

Je­śli nie doj­dzie do zmia­ny na­wy­ków to roz­wi­ja się cu­krzy­ca typu 2. Na świe­cie aż 541 mi­lio­nów do­ro­słych ma upo­śle­dzo­ną to­le­ran­cję glu­ko­zy, co na­ra­ża ich na wy­so­kie ry­zy­ko cu­krzy­cy typu 2.

Źró­dła:

• Za­le­ce­nia kli­nicz­ne do­ty­czą­ce po­stę­po­wa­nia u cho­rych na cu­krzy­cę 2022. Sta­no­wi­sko Pol­skie­go To­wa­rzy­stwa Dia­be­to­lo­gicz­ne­go;
• In­ter­na Szcze­kli­ka 2021/22, Me­dy­cy­na Prak­tycz­na 2021.