Re­fluks (cho­ro­ba re­fluk­so­wa prze­ły­ku) naj­czę­ściej ob­ja­wia się pie­cze­niem w prze­ły­ku, pu­stym od­bi­ja­niem… My­ślisz so­bie, zja­dłaś ke­bab z ostrym so­sem, po­pi­łaś colą, mu­sisz wy­trzy­mać i przej­dzie. Nie prze­cho­dzi… Mało tego, czę­sto boli lub pie­cze zu­peł­nie bez związ­ku ze spo­ży­ciem cze­goś cięż­kie­go albo co Cię dzi­wi naj­bar­dziej, po­ja­wia się w nocy i wy­bu­dza ze snu. Jak ra­dzić so­bie z re­fluk­sem?

Spis tre­ści:

1. Co to jest i ob­ja­wy re­fluk­su
2. Przy­czy­ny re­fluk­su
3. Jak roz­po­znać re­fluks?
4. Le­cze­nie re­fluk­su
5. Co po­win­no Cię za­nie­po­ko­ić?
6. Le­cze­nie re­fluk­su w cią­ży
7. Cho­ro­by sko­ja­rzo­ne z re­fluk­sem

Co to jest re­fluks i ja­kie daje ob­ja­wy?

Re­fluks to za­rzu­ca­nie kwa­śnej tre­ści żo­łąd­ko­wej do prze­ły­ku. Pra­wi­dło­wo po­karm scho­dzi w dół, czy­li od prze­ły­ku do żo­łąd­ka i nie cofa się. Za­po­bie­ga temu zwie­racz prze­ły­ku – okrą­gły pas mię­śni po­ło­żo­ny po­mię­dzy prze­ły­kiem a żo­łąd­kiem.

Je­śli zwie­racz nie funk­cjo­nu­je pra­wi­dło­wo, jest roz­luź­nio­ny np. przez leki lub nie wy­trzy­mu­je na­pię­cia spo­wo­do­wa­ne­go zbyt wy­so­kim ci­śnie­niem w ja­mie brzusz­nej, to po pro­stu pusz­cza i kwa­śna treść z żo­łąd­ka wy­le­wa się do prze­ły­ku.

Nie­któ­rzy mają prze­pu­kli­nę roz­wo­ru prze­ły­ko­we­go, a jest to stan, w któ­rym część żo­łąd­ka wy­sta­je do klat­ki pier­sio­wej przez prze­po­nę. Taki czyn­nik rów­nież zwięk­sza szan­sę na po­wsta­nie re­fluk­su.

Ty­po­we ob­ja­wy prze­ły­ko­we

• zga­ga – czy­li uczu­cie pie­cze­nia, cza­sem wręcz pa­le­nia w klat­ce pier­sio­wej za most­kiem,
• re­gur­gi­ta­cja – czy­li co­fa­nie się nad­tra­wio­ne­go je­dze­nia.

Do­le­gli­wo­ści na­si­la­ją się w po­zy­cji le­żą­cej (też pod­czas snu), przy po­chy­le­niu się, w cza­sie par­cia. Na­tę­ża­ją się zwłasz­cza po prze­je­dze­niu się lub po tłu­stym po­sił­ku.

Ob­ja­wy po­za­prze­ły­ko­we

Kwa­śna za­rzu­ca­na treść po­kar­mo­wa z żo­łąd­ka po­draż­nia struk­tu­ry le­żą­ce bli­sko prze­ły­ku: krtań, oskrze­la, gar­dło, zęby. Cza­sem cho­ry nie od­czu­wa ty­po­wych ob­ja­wów prze­ły­ko­wych, ale do­ku­cza­ją mu dziw­ne, zu­peł­nie nie­ko­ja­rzą­ce się z prze­wo­dem po­kar­mo­wym ob­ja­wy:

• Chryp­ka – na­si­lo­na w go­dzi­nach po­ran­nych, spo­wo­do­wa­na tym, że kwa­śna treść w cza­sie noc­ne­go od­po­czyn­ku draż­ni stru­ny gło­so­we.
• Su­chy ka­szel – prze­wle­ka­ją­cy się su­chy ka­szel, ale też po­ran­ne po­ka­sły­wa­nie, nie­kie­dy świsz­czą­cy od­dech mogą być spo­wo­do­wa­ne prze­do­sta­wa­niem się kwa­śnej tre­ści do oskrze­li. Zda­rza się, że w wy­ni­ku po­draż­nie­nia tre­ścią żo­łąd­ko­wa ner­wu błęd­ne­go (to taki nerw, któ­ry bie­gnie od gło­wy wzdłuż prze­ły­ku) może dojść do skur­czu oskrze­li i po­ja­wie­nia się świsz­czą­ce­go od­de­chu. Re­fluks jest bar­dzo czę­stą przy­czy­ną prze­wle­kłe­go kasz­lu. Część pa­cjen­tów, któ­rzy tra­fia­ją do Po­rad­ni Cho­rób Płuc bar­dzo się dzi­wi, że zgła­sza­ją się do ga­bi­ne­tu z kasz­lem, czy­li jak im się wy­da­je cho­ro­bą płuc, a wy­cho­dzą z re­cep­tą na leki prze­ciw re­fluk­so­wi.
• Ból w klat­ce pier­sio­wej – re­fluks, naj­częst­sza przy­czy­na bólu za­most­ko­we­go nie ser­co­we­go. Na­wra­ca­ją­ce bóle w klat­ce, któ­re wy­stę­pu­ją o róż­nych po­rach dnia, nie są zwią­za­ne z wy­sił­kiem fi­zycz­nym, trwa­ją do kil­ku go­dzin. To nie pro­ble­my z ser­cem a zno­wu kwa­śna treść, któ­ra do­sta­ła się do prze­ły­ku.

Mia­łam kie­dyś pa­cjent­kę, któ­ra zgło­si­ła się z bar­dzo sil­nym bó­lem i pie­cze­niem w klat­ce pier­sio­wej. Ból był na tyle moc­ny, że rze­czy­wi­ście bu­dził po­dej­rze­nie za­wa­łu ser­ca. W EKG nie było żad­nych zmian, a we krwi pa­ra­me­try ser­co­we były w nor­mie. Ob­ja­wy ustą­pi­ły po do­żyl­nym po­da­niu le­ków zo­bo­jęt­nia­ją­cych kwas żo­łąd­ko­wy.

• Ból gar­dła – za­czer­wie­nie­nie, ból, pie­cze­nie gar­dła spo­wo­do­wa­ne po­draż­nie­niem tre­ścią żo­łąd­ko­wą.
• Nad­żer­ki na zę­bach – ubyt­ki spo­wo­do­wa­ne wy­tra­wie­niem draż­nią­cym kwa­sem żo­łąd­ko­wym.
• Na­wra­ca­ją­ce za­pa­le­nie ucha – wsku­tek upo­śle­dze­nia droż­no­ści w ob­rę­bie trąb­ki słu­cho­wej przez co­fa­ją­cą się treść żo­łąd­ka.

Przy­czy­ny re­fluk­su

Ist­nie­je wie­le przy­czyn re­fluk­su, cza­sem kil­ka czyn­ni­ków na raz może wy­wo­łać jego ob­ja­wów, wśród nich:

• za­bu­rze­nia czyn­no­ści dol­ne­go zwie­ra­cza prze­ły­ku,
• za­bu­rze­nia opróż­nia­nia żo­łąd­ka,
• oty­łość,
• cią­ża,
• zwięk­szo­ne ci­śnie­nie w ja­mie brzusz­nej,
• al­ko­hol,
• tłu­ste po­sił­ki,
• cho­ro­by ogól­no­ustro­jo­we: cu­krzy­ca twar­dzi­na ukła­do­wa, za­bu­rze­nia hor­mo­nal­ne,
• leki, głów­nie ta­kie, któ­re ob­ni­ża­ją na­pię­cie dol­ne­go zwie­ra­cza prze­ły­ku: do­ust­ne środ­ki an­ty­kon­cep­cyj­ne, me­ty­lok­san­ty­ny, B2-mi­me­ty­ki, azo­ta­ny, leki prze­ciw­cho­li­ner­gicz­ne,
• prze­pu­kli­na roz­wo­ru prze­ły­ko­we­go prze­po­ny.

Jak roz­po­znać re­fluks?

W przy­pad­ku ty­po­wych ob­ja­wów moż­na roz­po­znać re­fluks bez wy­ko­ny­wa­nia do­dat­ko­wych ba­dań. Jed­nak mam wra­że­nie, że pa­cjen­ci czu­ją się pew­niej, je­śli cho­ro­ba jest tak po­twier­dzo­na. Dla­te­go w dia­gno­sty­ce re­fluk­su wy­ko­rzy­stu­je­my ga­stro­sko­pię, 24-go­dzin­na pH-me­trię i kap­suł­kę pH-Bra­vo.

Ga­stro­sko­pia

Czy­li ba­da­nie po­le­ga­ją­ce na wpro­wa­dze­niu do prze­ły­ku son­dy za­koń­czo­nej ka­mer­ką i obej­rze­niu przez ope­ra­to­ra, jak prze­łyk i żo­łą­dek wy­glą­da­ją od środ­ka.

W cza­sie ba­da­nia moż­li­we jest po­bra­nie wy­cin­ków i zin­ter­pre­to­wa­nie ich w ba­da­niu hi­sto­pa­to­lo­gicz­nym. Przy oka­zji od­sy­łam Was do ar­ty­ku­łu o przy­go­to­wa­niu do ba­dań, gdzie opi­sa­łam, jak przy­go­to­wać się do ba­dań en­do­sko­po­wych: (link) Wy­ko­na­nie ga­stro­sko­pii jest wska­za­ne, gdy ob­ja­wy re­fluk­su trwa­ją dość dłu­go, po­wy­żej 5 lat i na­wra­ca­ją mimo sto­so­wa­nia le­cze­nia.

Ba­da­nie ga­stro­sko­po­we uwi­docz­ni:

• zmia­ny w bło­nie ślu­zo­wej prze­ły­ku/ żo­łąd­ka – nad­żer­ki, owrzo­dze­nia, wy­bro­czy­ny, ru­mień,
• prze­pu­kli­nę roz­two­ru prze­ły­ko­we lub nie­do­my­kal­ność wpu­stu żo­łąd­ka,
• po­wi­kła­nia re­fluk­su: prze­łyk Ba­ret­ta, zwę­że­nie prze­ły­ku.

24-go­dzin­na pH-me­trię

Czy­li ob­ser­wa­cja pH w prze­ły­ku. Ba­da­nie to jest zło­tym stan­dar­dem dia­gno­sty­ki re­fluk­su. Po­le­ga na za­ło­że­niu przez nos cien­kie­go „ka­bel­ka” son­dy z elek­tro­dą, któ­ry jed­no­cze­śnie mo­ni­to­ru­je pH w prze­ły­ku i kon­sy­sten­cję tego co wy­do­sta­je się z żo­łąd­ka.

Przy po­mo­cy pH-me­trii mo­że­my zdia­gno­zo­wać, czy re­fluks jest płyn­ny, ga­zo­wy (od­bi­ja­nie) czy mie­sza­ny oraz czy jest kwa­śny (z wie­lo­krot­nie za­rzu­ca­na tre­ścią z pH niż­szym niż 4) czy nie­kwa­śny (rzad­sza po­stać re­fluk­su za­sa­do­we­go).

Kap­suł­kę pH-Bra­vo

To naj­no­wo­cze­śniej­sza me­to­da. Kap­suł­ka zo­sta­je cza­so­wo przy­mo­co­wa­na do bło­ny ślu­zo­wej prze­ły­ku w cza­sie ba­da­nia en­do­sko­po­we­go. Na­stęp­nie mie­rzy pH w prze­ły­ku i prze­ka­zu­je dane do sys­te­mu. Po oko­ło 48 go­dzi­nach od­cze­pia się i wy­da­la z ka­łem.

Jak le­czyć re­fluks?

Re­fluks jest cho­ro­bą na­wra­ca­ją­cą i prze­wle­kłą, dla­te­go waż­ne, by wy­ro­bić w so­bie kil­ka do­brych na­wy­ków, któ­re po­zwo­lą Ci na dłuż­sze okre­sy bez za­ostrzeń cho­ro­by.

• Przyj­muj po­sił­ki naj­póź­niej 3 go­dzi­ny przed snem. Peł­ny brzuch i po­zy­cja le­żą­ca to nie jest do­bre po­łą­cze­nie, dla­te­go uni­kaj ob­ja­da­nia się przed snem, ale też pi­cia al­ko­ho­lu i go­rą­cych na­po­jów.
• Śpij z gło­wą i tu­ło­wiem wy­żej. Naj­le­piej unieś wez­gło­wie łóż­ka. Naj­ła­twiej­szym spo­so­bem jest wło­że­nie po­dusz­ki/wał­ka pod ma­te­rac, dzię­ki cze­mu uzy­skasz unie­sie­nie na sta­łe.
• Prze­stań pa­lić pa­pie­ro­sy (roz­luź­nia­ją one dol­ny zwie­racz prze­ły­ku).
• W swo­jej die­cie ogra­nicz tłu­ste cięż­ko­straw­ne po­tra­wy (sma­żo­ne, pie­czo­ne).
• Ogra­nicz pi­cie al­ko­ho­lu i kawy.
• Po­pra­cuj nad re­duk­cją masy cia­ła, je­śli masz nad­wa­gę lub oty­łość.
• Uni­kaj je­dze­nia po­sił­ku przed ćwi­cze­nia­mi fi­zycz­ny­mi.
• Po­pi­jaj po­sił­ki mniej­szą ilo­ścią pły­nów, naj­le­piej pij je po za­koń­cze­niu po­sił­ku.

Le­cze­nie far­ma­ko­lo­gicz­ne

Pod­sta­wą le­cze­nia re­fluk­su są też leki ha­mu­ją­ce wy­dzie­la­nie kwa­su sol­ne­go. Do naj­czę­ściej sto­so­wa­nych na­le­żą in­hi­bi­to­ry pom­py pro­to­no­wej, czy­li wszyst­kie pra­zo­le – ome­pra­zol, pan­to­pra­zol, eso­me­pra­zol itp.

Je­śli le­cze­nie jest nie­wy­star­cza­ją­ce do­łą­cza się wów­czas H2-blo­ke­ry np. fa­mo­ty­dy­nę.

W ła­god­niej­szych po­sta­ciach re­fluk­su moż­na za­sto­so­wać leki do­raź­ne, któ­re sto­su­je­my tyl­ko w przy­pad­ku po­ja­wie­nia się ob­ja­wów. Do nich na­le­żą środ­ki zo­bo­jęt­nia­ją­ce kwas sol­ny i osła­nia­ją­ce bło­nę ślu­zo­wą żo­łąd­ka np. związ­ki ma­gne­zu i gli­nu, su­kral­fat.

U nie­któ­rych pa­cjen­tów sto­su­je się rów­nież leki po­bu­dza­ją­ce pe­ry­stal­ty­kę prze­wo­du po­kar­mo­we­go, do ta­kich le­ków na­le­ży ito­pryd. Szyb­sze opróż­nie­nie żo­łąd­ka po­wo­du­je zmniej­sze­nie ilo­ści za­rzu­ca­nej do prze­ły­ku tre­ści po­kar­mo­wej.

Co po­win­no Cię nie­po­ko­ić?

Za­wsze war­to byś zwra­ca­ła uwa­gę na ob­ja­wy alar­mo­we. Naj­czę­ściej ko­ja­rzą się nam one z roz­wi­ja­ją­cym no­wo­two­rem i dla­te­go wy­ma­ga­ją prze­pro­wa­dze­nia szyb­kiej i po­głę­bio­nej dia­gno­sty­ki. Do nich za­li­cza­my:

• za­bu­rze­nia po­ły­ka­nia, trud­no­ści z prze­łknię­ciem po­kar­mu, uczu­cie jak­by kęsy sta­wa­ły w prze­ły­ku,
• bo­le­sne po­ły­ka­nie,
• utra­ta masy cia­ła,
• krwa­wie­nie z gór­ne­go od­cin­ka prze­wo­du po­kar­mo­we­go.

Le­cze­nie re­fluk­su w cią­ży

Ob­ja­wy re­fluk­su mogą po raz pierw­szy wy­stą­pić w cią­ży. Zwią­za­ne jest to ze zmia­na­mi hor­mo­nal­ny­mi i zwięk­szo­nym ci­śnie­niem w ja­mie brzusz­nej. Le­cze­niem z wy­bo­ru jest le­cze­nie nie­far­ma­ko­lo­gicz­nie, czy­li zmia­na die­ty, spo­ży­wa­nie mniej­szych po­sił­ków i spa­nie na wyż­szej po­dusz­ce.

Gdy ob­ja­wy są na­si­lo­ne a pie­cze­nie jest trud­ne do wy­trzy­ma­nia, moż­na za­sto­so­wać leki zo­bo­jęt­nia­ją­ce kwas żo­łąd­ko­wy, któ­re nie wchła­nia­ją się z prze­wo­du po­kar­mo­we­go np. kwas al­gi­ni­no­wy. Do­pusz­czo­ny do sto­so­wa­nia jest rów­nież in­hi­bi­tor pom­py pro­to­no­wej – ome­pra­zol.

Je­śli przyj­mu­jesz pre­pa­ra­ty że­la­za, a tak­że leki zo­bo­jęt­nia­ją­ce kwas żo­łąd­ko­wy, nie bierz ich w tym sa­mym cza­sie. Leki zo­bo­jęt­nia­ją­ce kwas żo­łąd­ko­wy za­bu­rza­ją wchła­nia­nie że­la­za!

Cho­ro­by sko­ja­rzo­ne z re­fluk­sem

Szcze­gól­nym ro­dza­jem cho­rób prze­ły­ku są cho­ro­by czyn­no­ścio­we, czy­li ta­kie w któ­rych mamy ty­po­we ob­ja­wy re­fluk­su, ale pra­wi­dło­we wy­ni­ki ba­dań bez cech za­pa­le­nia prze­ły­ku, zmian ana­to­micz­nych czy za­bu­rzeń w prze­pły­wie po­kar­mu.

Do ta­kich cho­rób na­le­żą:

• czyn­no­ścio­wy ból w klat­ce pier­sio­wej – ból za most­kiem inny niż zga­ga, bez stwier­dzo­nej cho­ro­by ser­ca,
• zga­ga czyn­no­ścio­wa – pie­cze­nie, za most­kiem któ­re nie ustę­pu­je po le­kach zo­bo­jęt­nia­ją­cych kwas żo­łąd­ko­wy,
• gał­ka – uczu­cie cia­ła ob­ce­go/guza w oko­li­cy wcię­cia most­ka. Naj­czę­ściej ob­jaw wy­stę­pu­je mię­dzy po­sił­ka­mi a zni­ka w cza­sie je­dze­nie. Gał­ka szcze­gól­nie nie­po­koi cho­rych, po­nie­waż jest to uczu­cie, jak­by rze­czy­wi­ście ja­kaś kul­ka za­my­ka­ła prze­łyk.

Przy­czy­ny tych nie­ty­po­wych do­le­gli­wo­ści są zło­żo­ne, jed­ni cho­rzy mają ob­ja­wy fi­zjo­lo­gicz­ne re­fluk­su (wy­stę­pu­ją one krót­ko­trwa­le u każ­de­go z nas), a u in­nych zwią­za­ne są one z prze­wle­kłym na­ra­że­niem na stres.

Tu w le­cze­niu wy­ko­rzy­stu­je się nadal leki „na re­fluks”, ale też leki prze­ciw­de­pre­syj­ne, psy­cho­te­ra­pię, te­ra­pie re­lak­sa­cyj­ne.

Pa­mię­taj! Cho­ro­ba re­fluk­so­wa jest cho­ro­bą prze­wle­kłą. Prze­bie­ga z okre­sa­mi za­ostrzeń i po­pra­wy, wte­dy nie bę­dziesz od­czu­wać żad­nych do­le­gli­wo­ści. Waż­ne byś mia­ła świa­do­mość, że do le­cze­nia za­li­cza­my od­po­wied­nią die­tę, uni­ka­nie czyn­ni­ków wy­wo­łu­ją­cych oraz je­śli to ko­niecz­ne sto­so­wa­nie le­ków.

Prze­czy­taj rów­nież:

• Le­cze­nie za­parć – spo­so­by far­ma­ko­lo­gicz­ne i nie­far­ma­ko­lo­gicz­ne
• Za­par­cie – ob­ja­wy, przy­czy­ny i dia­gno­zo­wa­nie

Źró­dła:

• Katz PO, Dun­bar KB, Schnoll-Sus­sman FH, Gre­er KB, Yadla­pa­ti R, Spe­chler SJ. ACG Cli­ni­cal Gu­ide­li­ne for the Dia­gno­sis and Ma­na­ge­ment of Ga­stro­eso­pha­ge­al Re­flux Di­se­ase. Am J Ga­stro­en­te­rol. 2022;117(1):27-56. doi:10.14309/ajg.0000000000001538

• In­ter­na Szcze­kli­ka 2021, Me­dy­cy­na Prak­tycz­na