W obu ty­pach cu­krzy­cy mo­ni­to­ro­wa­ne po­zwa­la na oce­nę efek­tyw­no­ści prze­strze­ga­nia za­le­ceń le­ka­rza, wcze­sne roz­po­zna­nie po­wi­kłań cho­ro­by lub do­dat­ko­wych scho­rzeń, któ­re czę­sto współ­ist­nie­ją z cu­krzy­cą.

• Le­cze­nie cu­krzy­cy typu 1 po­le­ga na po­da­wa­niu in­su­li­ny za po­mo­cą tzw. pe­nów lub z uży­ciem pom­py in­su­li­no­wej. W tym ty­pie waż­ne są re­gu­lar­ne i czę­ste kon­tro­le po­zio­mu cu­kru we krwi i li­cze­nie wę­glo­wo­da­nów przed każ­dym po­sił­kiem.
• Le­cze­nie cu­krzy­cy typu 2 po­le­ga przede wszyst­kim na zmia­nie sty­lu ży­cia, mo­ni­to­ro­wa­niu po­zio­mu cu­kru we krwi oraz sto­so­wa­niu do­ust­nych le­ków cu­krzy­co­wych, lub le­cze­nia sko­ja­rzo­ne­go z in­su­li­ną.

Poza mo­ni­to­ro­wa­niem stę­żeń cu­kru we krwi dia­be­ty­cy mu­szą kon­tro­lo­wać ci­śnie­nie tęt­ni­cze krwi, stę­że­nie li­pi­dów i masę cia­ła.

Jak czę­sto kon­tro­lo­wać cu­kier?

Każ­dy cho­ry nie­za­leż­nie od spo­so­bu le­cze­nia, w sy­tu­acji złe­go sa­mo­po­czu­cia lub na­głe­go po­gor­sze­nia sta­nu zdro­wia po­wi­nien od razu skon­tro­lo­wać stę­że­nie cu­kru we krwi!

Za­sto­so­wa­nie sys­te­mów mo­ni­to­ro­wa­nia stę­że­nia glu­ko­zy

Naj­do­kład­niej­szą oce­nę gli­ke­mii do­bo­wej za­pew­nia­ją sys­te­my cią­głe­go mo­ni­to­ro­wa­nia stę­że­nia glu­ko­zy w cza­sie rze­czy­wi­stym (real time con­ti­nu­ous glu­co­se mo­ni­to­ring – rtCGM) i mo­ni­to­ro­wa­nia stę­że­nia glu­ko­zy me­to­dą ska­no­wa­nia (in­ter­mit­ten­tly scan­ned con­ti­nu­ous glu­co­se mo­ni­to­ring –isCGM/flash glu­co­se mo­ni­to­ring – FGM).

Sys­te­my te są szcze­gól­nie przy­dat­ne, jako for­my uzu­peł­nie­nia sa­mo­kon­tro­li gli­ke­mii u osób z cu­krzy­cą typu 1 o chwiej­nym prze­bie­gu, ze współ­ist­nie­ją­cy­mi czę­sty­mi epi­zo­da­mi hi­po­gli­ke­mii (nie­do­cu­krzeń) i bra­kiem jej świa­do­mo­ści, na przy­kład w nocy w cza­sie snu.

Po­moc­ne są też u osób wy­ma­ga­ją­cych ści­słe­go wy­rów­na­nia cu­krów na przy­kład u ko­biet w cią­ży. Sys­te­my te są sto­so­wa­ne u cho­rych le­czo­nych za po­mo­cą oso­bi­stej pom­py in­su­li­no­wej oraz wy­jąt­ko­wo u cho­rych le­czo­nych wie­lo­krot­ny­mi wstrzyk­nię­cia­mi.

He­mo­glo­bi­na gli­ko­wa­na

War­tość he­mo­glo­bi­ny gli­ko­wa­nej od­zwier­cie­dla śred­nie stę­że­nie glu­ko­zy we krwi w okre­sie oko­ło 3 mie­się­cy po­prze­dza­ją­cych ozna­cze­nie, przy czym pa­mię­taj­cie, że oko­ło 50% obec­nej we krwi HbA1c po­wsta­je w cią­gu ostat­nie­go mie­sią­ca przed wy­ko­na­niem ozna­cze­nia. Czy­li HbA1c po­ka­zu­je le­ka­rzo­wi śred­nie war­to­ści cu­kru u cho­re­go w okre­sie ostat­nich 3 mie­się­cy. Na przy­kład HbA1C rów­ne 7% ozna­cza, że śred­nie cu­kry wy­no­si­ły oko­ło 154, z ko­lei 9% to śred­nie stę­że­nie glu­ko­zy oko­ło 212.

Ozna­cze­nia HbA1c na­le­ży wy­ko­ny­wać raz w roku u osób ze sta­bil­nym prze­bie­giem cho­ro­by, osią­ga­ją­cych cele le­cze­nia. U osób nie­osią­ga­ją­cych ce­lów le­cze­nia lub tych, u któ­rych do­ko­na­no zmia­ny spo­so­bu le­cze­nia, na­le­ży wy­ko­ny­wać ozna­cze­nia HbA1c co naj­mniej raz na kwar­tał.

Ja­kie war­to­ści HbA1c chce­my osią­gnąć?

• HbA1c ≤ 7% (≤ 53 mmol/mol) – cel ogól­ny, do któ­re­go dą­ży­my u więk­szo­ści cho­rych
• HbA1c ≤ 6,5% (≤ 48 mmol/mol):
  • w przy­pad­ku krót­ko­trwa­łej cu­krzy­cy typu 2 (czas trwa­nia < 5 lat);
  • u dzie­ci i mło­dzie­ży – nie­za­leż­nie od typu cho­ro­by.
  • w od­nie­sie­niu do cu­krzy­cy typu 1, gdy dą­że­nie do celu nie jest zwią­za­ne ze zwięk­szo­nym ry­zy­kiem nie­do­cu­krzeń i po­gor­sze­niem ja­ko­ści ży­cia

• HbA1c ≤ 8,0% (≤ 64 mmol/mol) – dla osób w za­awan­so­wa­nym wie­ku z wie­lo­let­nią cu­krzy­cą i istot­ny­mi po­wi­kła­nia­mi (po za­wa­le, uda­rze) i/lub licz­ny­mi cho­ro­ba­mi to­wa­rzy­szą­cy­mi
• HbA1c < 6,5% (48 mmol/mol) u ko­biet z cu­krzy­cą przed­cią­żo­wą pla­nu­ją­cych cią­żę,
• HbA1c < 6,0 % (42 mmol/mol) w II i III try­me­strze cią­ży, je­że­li nie wią­że się z więk­szą czę­sto­ścią hi­po­gli­ke­mii

Cho­le­ste­rol a cu­krzy­ca

Cho­rzy z cu­krzy­cą z uwa­gi na moż­li­we po­wi­kła­nia zwią­za­ne z ukła­dem ser­co­wo-na­czy­nio­wym mu­szą dbać rów­nież o stę­że­nie cho­le­ste­ro­lu. Do­ce­lo­we war­to­ści Cho­le­ste­ro­lu LDL za­le­żą od ob­cią­żeń ja­kie ma cho­ry, czy­li od tzw. ry­zy­ka ser­co­wo-na­czy­nio­we­go. Im wię­cej cho­rób, szcze­gól­nie prze­by­tych cho­rób kar­dio­lo­gicz­nych, tym więk­sze ry­zy­ko, a do­ce­lo­we war­to­ści cho­le­ste­ro­lu mu­szą być mniej­sze.

Wszyst­kich cho­rych z cu­krzy­cą obo­wią­zu­ją te same za­sa­dy le­cze­nia wy­so­kie­go cho­le­ste­ro­lu, czy­li die­ta ubo­go­cho­le­ste­ro­lo­wą, zmia­na sty­lu ży­cia, zmniej­sze­nie masy cia­ła, zwięk­sze­nie ak­tyw­no­ści fi­zycz­nej, za­prze­sta­nie pa­le­nia.

Prze­czy­taj wię­cej o le­cze­niu hi­per­cho­le­ste­ro­le­mii.

Do­ce­lo­we stę­że­nia cho­le­ste­ro­lu

• LDL < 55 mg/dl (< 1,4 mmol/l) i re­duk­cja o co naj­mniej 50% w sto­sun­ku do war­to­ści wyj­ścio­wej u osób z cu­krzy­cą bar­dzo wy­so­kie­go ry­zy­ka ser­co­wo-na­czy­nio­we­go – czy­li cho­rzy po za­wa­le, po uda­rze, z prze­wle­ką cho­ro­bą ne­rek, z po­wi­kła­nia­mi cu­krzy­cy (re­ti­no­pa­tia, neu­ro­pa­tia), z cu­krzy­cą typu 1 trwa­ją­cą po­nad 20 lat. Stę­że­nie cho­le­ste­ro­lu nie-HDL dla tej gru­py po­win­no wy­no­sić < 85 mg/dl (2,2 mmol/l)
• LDL-C < 70 mg/z dl (1,8 mmol/l) i re­duk­cja o co naj­mniej 50% w sto­sun­ku do war­to­ści wyj­ścio­wej u osób z cu­krzy­cą wy­so­kie­go ry­zy­ka ser­co­wo-na­czy­nio­we­go. Głów­nie są to cho­rzy z roz­po­zna­ną cu­krzy­cą po­wy­żej 10 lat, ale bez po­wi­kłań cho­ro­by, z czyn­ni­ka­mi ry­zy­ka roz­wo­ju cho­rób ser­co­wo-na­czy­nio­wych. Stę­że­nie cho­le­ste­ro­lu nie-HDL dla tej gru­py po­win­no wy­no­sić < 100 mg/dl (2,6 mmol/l)
• LDL-C < 100 mg/dl (2,6 mmol/l) u osób umiar­ko­wa­ne­go ry­zy­ka ser­co­wo-na­czy­nio­we­go (mło­de oso­by < 35. roku ży­cia z cu­krzy­cą typu 1 bez prze­wle­kłych po­wi­kłań i in­nych czyn­ni­ków ry­zy­ka ser­co­wo-na­czy­nio­we­go) lub oso­by z cu­krzy­cą typu 2 < 50. roku ży­cia, z cza­sem trwa­nia cu­krzy­cy < 10 lat, bez in­nych czyn­ni­ków ry­zy­ka

Do­ce­lo­we stę­że­nie „do­bre­go” cho­le­ste­ro­lu, czy­li frak­cji HDL po­win­no wy­no­sić > 40 mg/dl dla męż­czyzn, a dla ko­biet >50 mg/dl.

Stę­że­nie trój­gli­ce­ry­dów < 150 mg/dl (< 1,7 mmol/l) jest ta­kie same dla wszyst­kich cho­rych.

Ci­śnie­nie tęt­ni­cze a cu­krzy­ca

Pra­wi­dło­we war­to­ści ci­śnie­nia tęt­ni­cze­go są szcze­gól­nie waż­ne dla cho­rych na cu­krzy­cę. Nad­ci­śnie­nie tęt­ni­cze zwięk­sza ry­zy­ko roz­wo­ju po­wi­kłań cu­krzy­cy. Nie­ste­ty nad­ci­śnie­nie tęt­ni­cze, jako cho­ro­ba cy­wi­li­za­cyj­na, czę­sto wy­stę­pu­je już w mo­men­cie roz­po­zna­nia cu­krzy­cy, lub wy­prze­dza roz­wój cu­krzy­cy o kil­ka lat.

Każ­dy dia­be­tyk po­wi­nien po­sia­dać ci­śnie­nio­mierz i wy­ko­ny­wać do­mo­we po­mia­ry ci­śnie­nia!

W cu­krzy­cy czę­sto wy­stę­pu­je tzw. ci­śnie­nie ma­sko­wa­ne, czy­li sy­tu­acja, kie­dy ci­śnie­nie na wi­zy­cie u le­ka­rza jest do­bre, a w domu wy­stę­pu­ją pod­wyż­szo­ne war­to­ści. Ko­lej­nym pro­ble­mem jest wy­so­kie ci­śnie­nie noc­ne. Fi­zjo­lo­gicz­nie or­ga­nizm po­wi­nien w nocy ob­ni­żyć ci­śnie­nie, or­ga­nizm dia­be­ty­ka tego nie robi i w nocy wy­stę­pu­je ci­śnie­nia po­dob­ne lub na­wet wyż­sze jak w cią­gu dnia. Oczy­wi­ście nie da się tego wy­kryć do­mo­wy­mi po­mia­ra­mi i w ta­kiej sy­tu­acji na­le­ży wy­ko­nać 24-go­dzi­ny re­jestr ci­śnie­nia

Do­ce­lo­we war­to­ści ci­śnie­nia tęt­ni­cze­go dla osób z cu­krzy­cą są niż­sze niż dla osób bez cu­krzy­cy i wy­no­szą:

• ci­śnie­nie skur­czo­we, czy­li „gór­ne” < 130 mm Hg,

• ci­śnie­nie roz­kur­czo­we, czy­li „dol­ne” < 80 mm Hg.

U osób < 65. roku ży­cia re­ko­men­do­wa­ne jest utrzy­my­wa­nie ci­śnie­nia skur­czo­we­go na po­zio­mie 120–129 mm Hg.

U osób ≥ 65. roku ży­cia re­ko­men­do­wa­ne jest utrzy­my­wa­nie ci­śnie­nia skur­czo­we­go na po­zio­mie 130–140 mm Hg.

U osób z cu­krzy­cą na­le­ży uni­kać ob­ni­ża­nia ci­śnie­nia skur­czo­we­go po­ni­żej 120 mm Hg, a u cho­rych z prze­wle­kłą cho­ro­bą ne­rek po­ni­żej 130 mm Hg. Ci­śnie­nie roz­kur­czo­we nie po­win­no być niż­sze niż 70 mm Hg.

Mo­ni­to­ro­wa­nie po­wi­kłań cu­krzy­cy

Ner­ki

By wcze­śnie wy­kryć po­wi­kła­nia i wdro­żyć od­po­wied­nie le­cze­nie, oso­by z cu­krzy­ca mają wy­ko­ny­wa­ne raz w roku ba­da­nia prze­sie­wo­we. Do ta­kich ba­dań na­le­ży ozna­cza­nie wy­da­la­nia al­bu­min z mo­czem oraz ozna­cze­nie kre­aty­ni­ny z krwi z okre­śle­niem fil­tra­cji kłę­busz­ko­wej, czy­li eGFR.

Oczy

Re­ti­no­pa­tia cu­krzy­co­wa jest ko­lej­nym po­wi­kła­niem cu­krzy­cy, By wy­kryć wcze­sne zmia­ny w mi­kro­na­czy­niach oka cho­rzy z cu­krzy­cą moją wy­ko­ny­wa­ne ba­da­nie dna oka. Kon­tro­la oku­li­stycz­na z ba­da­niem dna oka po­win­na być wy­ko­na­na nie póź­niej niż po 5 la­tach u do­ro­słych z ty­pem 1 cu­krzy­cy i bez­po­śred­nio po roz­po­zna­niu cu­krzy­cy typu 2.

Sto­py

Sto­pa cu­krzy­co­wa to czę­sto ba­ga­te­li­zo­wa­ne przez cho­rych, ale groź­ne po­wi­kła­nia cu­krzy­cy mo­gą­ce skut­ko­wać na­wet am­pu­ta­cją koń­czy­ny.

Każ­dy dia­be­tyk po­wi­nien wie­dzieć jak dbać o sto­py, by za­po­bie­gać po­wsta­wa­niu owrzo­dzeń i zra­nień. Pa­mię­taj­cie, by za­bie­gi na sto­pach wy­ko­ny­wać w ga­bi­ne­cie po­do­lo­gicz­nym, a nie sa­mo­dziel­nie w domu.

Z uwa­gi na nie­bez­pie­czeń­stwo tego po­wi­kła­nia, sto­py są oce­nia­ne wi­zu­al­nie na każ­dej wi­zy­cie u dia­be­to­lo­ga a do­dat­ko­wo wy­ko­nu­je się ba­da­nie na za­bu­rze­nia czu­cia i oce­nia ry­zy­ko wy­stą­pie­nia nie­do­krwie­nia. 

Prze­czy­taj rów­nież:

• Die­ta w cu­krzy­cy – czy to tyl­ko re­zy­gna­cja ze sło­dy­czy