Prze­wle­kle za­par­cia na­le­żą do naj­częst­szych scho­rzeń prze­wo­du po­kar­mo­we­go, na któ­re cho­ru­je oko­ło 14% po­pu­la­cji na świe­cie. Z tego więk­szość, bo aż 90% ma za­par­cia czyn­no­ścio­we, czy­li nie­zwią­za­ne z żad­ną groź­ną cho­ro­bą prze­wo­du po­kar­mo­we­go, a wy­ni­ka­ją­ca ze złej die­ty, bra­ku ru­chu, czyn­ni­ków emo­cjo­nal­nych. W tym przy­pad­ku le­cze­nie na­le­ży roz­po­cząć od mo­dy­fi­ka­cji sty­lu ży­cia i zmia­ny die­ty.

Za­par­cia mogę być też wtór­ne do in­nych cho­rób (na przy­kład no­wo­two­rów, cho­rób neu­ro­lo­gicz­nych, cho­rób tar­czy­cy) lub sto­so­wa­nych le­ków. W tym przy­pad­ku na­le­ży le­czyć cho­ro­bę pod­sta­wo­wą, od­sta­wić lek po­wo­du­ją­cy za­par­cie, by uzy­skać ustą­pie­nie do­le­gli­wo­ści.

Le­cze­nie za­parć nie­far­ma­ko­lo­gicz­ne

Klu­czo­wy jest błon­nik! Błon­nik to włók­no po­kar­mo­we, któ­re nie ule­ga tra­wie­niu za to świet­nie uspraw­nia pra­ce je­lit, wy­pły­wa na re­gu­lar­ne wy­próż­nie­nia.

Błon­nik

Co­dzien­na die­ta, je­śli nie za­wie­ra wa­rzyw i owo­ców, zia­ren czy pe­stek nie­ste­ty jest dość ubo­ga w błon­nik. By za­po­bie­gać za­par­ciom, w die­cie po­win­no być oko­ło 20-30 gra­mów błon­ni­ka. Taka ilość znaj­du­je się w oko­ło 0,5 kg wa­rzyw i owo­ców. Czy tyle zja­da­my? Nie­ste­ty rzad­ko.

Za­zwy­czaj pa­cjen­ci chcąc zwięk­szyć ilość błon­ni­ka w die­cie jako pierw­sze ku­pu­ją otrę­by, te czę­sto do­da­ją w nad­mier­nych ilo­ściach, a to może po­wo­do­wać wzdę­cia, gazy lub dys­kom­fort w brzu­chu, szcze­gól­nie w pierw­szych ty­go­dniach die­ty.

Dla­te­go też obec­nie od­cho­dzi się od sto­so­wa­nia du­żej ilo­ści otrąb, któ­re za­wie­ra­ją błon­nik nie­roz­pusz­czal­ny a za­le­ca się sto­so­wa­nie błon­ni­ka roz­pusz­czal­ne­go, któ­ry nie po­wo­du­je na­si­lo­nych ob­ja­wów brzusz­nych, i z uwa­gi na swo­je zdol­no­ści do wy­twa­rza­nia ślu­zów po­pra­wia kon­sy­sten­cje stol­ca i po­zy­tyw­nie dzia­ła na bak­te­rie je­li­to­we.

Błon­nik roz­pusz­czal­ny znaj­dzie­cie w sie­mie­niu lnia­nym, na­sio­nach bab­ki płesz­ni­ka, orze­chach, płat­kach owsia­nych, owo­cach, wa­rzy­wach, su­szo­nych mo­re­lach, śliw­kach (wiec bab­ci­ny spo­sób na za­par­cia z na­mo­czo­ny­mi śliw­ka­mi ma sens!).

War­to ilość błon­ni­ka w die­cie zwięk­szać stop­nio­wo w cią­gu kil­ku ty­go­dni tak, by je­li­ta mo­gły się przy­zwy­cza­ić. Trze­ba pa­mię­tać o wy­pi­ja­niu więk­szej ilo­ści pły­nów, po­nie­waż w po­cząt­ko­wej fa­zie błon­nik może spo­wo­do­wać na­si­le­nie za­parć.

Pły­ny

W cza­sie zwięk­sza­nia ilo­ści zja­da­ne­go błon­nik na­le­ży ko­niecz­nie wy­pi­jać wię­cej pły­nów! Sta­raj się pić co naj­mniej 2 a naj­le­piej 3 li­try pły­nów dzien­nie. Uni­kaj na­po­jów al­ko­ho­lo­wych, po­nie­waż dzia­ła­ją od­wad­nia­ją­co.

Wy­pi­ja­ne pły­ny może nie wpły­ną bez­po­śred­nio na kon­sy­sten­cję stol­ca, bo jak już wie­cie, ścia­na je­li­ta ma wy­jąt­ko­we zdol­no­ści do zwrot­ne­go wchła­nia­nia wody, ale w po­ła­cze­niu ze zwięk­szo­na ilo­ścią błon­ni­ka, któ­ry tę wodę może za­trzy­mać, może ide­al­nie zmięk­czyć sto­lec.

Wy­si­łek fi­zycz­ny

Ak­tyw­ność fi­zycz­na po­bu­dza je­li­ta do pra­cy! Dla­te­go za­par­cia są bar­dziej na­si­lo­ne u osób pro­wa­dzą­cych sie­dzą­cy tryb ży­cia i uni­ka­ją­cych ru­chu. Umiar­ko­wa­ny co­dzien­ny wy­si­łek fi­zycz­ny po­pra­wia kon­sy­sten­cję stol­ca, zmniej­sza wzdę­cia, a przede wszyst­kim wpły­wa na sa­mo­po­czu­cie.

Tre­ning wy­próż­nień

Bar­dzo waż­ne jest na­ucze­nie się pra­wi­dło­wych na­wy­ków wy­próż­nień. Co­dzien­nie rano, po śnia­da­niu na­le­ży po­świę­cić 15-20 mi­nut na spo­koj­ne po­sie­dze­nie na to­a­le­cie i pró­bę wy­próż­nie­nia bez na­si­lo­ne­go par­cia. War­to też przy­jąć pra­wi­dło­wą po­zy­cję tzw. kucz­ną, w tym celu na­le­ży pod nogi pod­sta­wić sto­łe­czek tak, by ko­la­na były po­wy­żej bio­der na udach.

Le­cze­nie za­parć far­ma­ko­lo­gicz­ne

Leki po­win­ny być do­bie­ra­ne in­dy­wi­du­al­nie i do­sto­so­wa­ne do ro­dza­ju za­bu­rzeń. Nie­ste­ty więk­szość pre­pa­ra­tów sto­so­wa­nych w za­par­ciach to środ­ki prze­czysz­cza­ją­ce, któ­re każ­dy z nas może ku­pić w ap­te­ce bez re­cep­ty.

Jed­nak pa­mię­taj­cie, że naj­waż­niej­szy jest roz­są­dek w sto­so­wa­niu tych pre­pa­ra­tów. I nie­ste­ty nad­uży­wa­nie ich i nie­umie­jęt­ne sto­so­wa­nie – czę­sto pro­wa­dzi do na­si­le­nia za­parć.

W wy­ni­ku dłu­go­trwa­łe­go sto­so­wa­nia może do­cho­dzić do „przy­zwy­cza­je­nia” je­li­ta, wsku­tek cze­go na­tu­ral­ne pro­ce­sy pro­wa­dzą­ce do de­fe­ka­cji usta­ją i wy­próż­nie­nie bez le­ków prze­sta­je być moż­li­we.

• Leki osmo­tycz­ne – ma­kro­go­le (gli­kol pro­py­le­no­wy), lak­tu­lo­za, czop­ki gli­ce­ro­lo­we.
• Leki po­bu­dza­ją­ce – bi­sa­ko­dyl, an­tra­no­idy (se­nes, kora kru­szy­ny).
• Leki zmięk­cza­ją­ce masy ka­ło­we – de­ku­zy­nian so­do­wy, pa­ra­fi­na płyn­na.
• Leki zwięk­sza­jąc ob­ję­tość stol­ca – na­sio­na bab­ki płesz­ni­ka.

Obec­nie pre­fe­ro­wa­ną gru­pą le­ków prze­ciw­za­pra­cio­wych są ma­kro­go­le. Cha­rak­te­ry­zu­ją się dużą sku­tecz­no­ścią i naj­więk­szym pro­fi­lem bez­pie­czeń­stwa. Po­wo­du­ją na­pły­wa­nie wody do je­li­ta, dzię­ki cze­mu do­cho­dzi do upłyn­nie­nia bądź roz­luź­nie­nia mas ka­ło­wych.

Gru­pą pre­pa­ra­tów źle oce­nia­ną, a nie­ste­ty naj­czę­ściej wy­bie­ra­ną przez pa­cjen­tów, sta­no­wią środ­ki o dzia­ła­niu po­bu­dza­ją­cym/draż­nią­cym, czy­li an­tra­no­idy. Na­le­żą do nich mię­dzy in­ny­mi: se­nes, kora kru­szy­ny, rze­wień. Po­nie­waż są to środ­ki po­cho­dze­nia ro­ślin­ne­go, pa­cjen­ci po­strze­ga­ją je jako bez­piecz­ne i nie­szko­dli­we. Nie­ste­ty są w błę­dzie, bo o ile oka­zjo­nal­ne sto­so­wa­nie ta­kie­go pre­pa­ra­tu nie za­szko­dzi, tak nad­uży­wa­nie po­wo­du­je uszko­dze­nie za­koń­czeń ner­wo­wych w je­li­cie, za­nik re­ak­cji na bo­dziec wy­próż­nia­nia i na­si­le­nie za­parć.

Od­ręb­ne le­cze­nie sto­su­je się w dys­sy­ner­gi dna mied­ni­cy – czy­li ro­dza­ju za­bu­rzeń wy­róż­nia­nia, w któ­rym upo­śle­dzo­na jest kurcz­li­wość mię­śni, zwie­racz od­by­tu. Za­miast się roz­luź­niać jest nad­mier­nie skur­czo­ny, a mię­śnie wy­py­cha­ją­ce masy ka­ło­we z od­byt­ni­cy za­miast skur­czo­ne to są roz­luź­nio­ne. Ten ro­dzaj za­bu­rzeń mo­że­cie u sie­bie po­dej­rze­wać, je­śli od­da­jąc sto­lec mu­si­cie się wspo­ma­gać ręcz­nym uci­ska­niem kro­cza/po­chwy, by po­móc mu wyjść.

W dys­sy­ner­gi duża ilość mas ka­ło­wych na­pie­ra­ją­ca na od­byt­ni­cę jest prze­ciw­wska­zniem do zwięk­sza­nia ilo­ści błon­ni­ka w die­cie. Po­nad­to nie na­le­ży uży­wać le­ków zwięk­sza­ją­cych ob­ję­tość stol­ca lub po­bu­dza­ją­cych. W dys­sy­ner­gi dna mied­ni­cy sto­su­ję się leki osmo­tycz­ne i okre­so­wo wlew­ki do­od­byt­ni­cze, by oczy­ścić od­byt­ni­ce z za­le­ga­ją­cych mas ka­ło­wych.

Pro­bio­ty­ki – czy­li pre­pa­ra­ty za­wie­ra­ją­ce bak­te­rie i/lub droż­dże wpły­wa­ją­ce na flo­rę fi­zjo­lo­gicz­ną prze­wo­du po­kar­mo­we­go. Mimo że w ba­da­niach na­uko­wych brak jed­no­znacz­nych do­wo­dów na sku­tecz­ność w prze­wle­kłych za­par­ciach czyn­no­ścio­wych, to po­pra­wia­ją ak­tyw­ność mo­to­rycz­ną je­li­ta i zmniej­sza­ją pH stol­ca, więc moż­na je sto­so­wać wspo­ma­ga­ją­co.

Pru­ka­lo­tyd to nowy lek, ago­ni­sta re­cep­to­ra 5-HT4, na­si­la wy­dzie­la­nie je­li­to­we, po­bu­dza pe­ry­stal­ty­kę, na­si­la pa­saż je­li­to­wy. Lek ten na­le­ży do gru­py tzw. pro­ki­ne­ty­ków. Pru­ka­lo­pryd jest za­le­ca­ny, jako opcja w le­cze­niu prze­wle­kłych za­parć u osób, u któ­rych le­cze­nie co naj­mniej dwo­ma środ­ka­mi prze­czysz­cza­ją­cy­mi z róż­nych grup, w naj­wyż­szych to­le­ro­wa­nych za­le­ca­nych daw­kach przez co naj­mniej sześć mie­się­cy, nie przy­nio­sło po­pra­wy.

Inny za­re­je­stro­wa­ny w Pol­sce pro­ki­ne­tyk to ito­pryd. Ito­pryd jest sto­so­wa­ny przede wszyst­kim w dys­pep­sji czyn­no­ścio­wej i cho­ro­bie re­fluk­so­wej prze­ły­ku, przy­śpie­sza opróż­nia­nie żo­łąd­ka. W za­par­ciach wy­ko­rzy­sty­wa­ne jest jego dzia­ła­nie po­bu­dza­ją­ce pe­ry­stal­ty­kę w okręż­ni­cy przez co skra­ca się pa­saż je­li­to­wy.

Prze­czy­taj o ob­ja­wach i przy­czy­nach za­parć.

Źró­dła:

• Mar­kland AD, Pals­son O, Go­ode PS, Bur­gio KL, Bus­by-Whi­te­he­ad J, Whi­te­he­ad WE. As­so­cia­tion of low die­ta­ry in­ta­ke of fi­ber and li­qu­ids with con­sti­pa­tion: evi­den­ce from the Na­tio­nal He­alth and Nu­tri­tion Exa­mi­na­tion Su­rvey. Am J Ga­stro­en­te­rol. 2013;108(5):796-803. doi:10.1038/ajg.2013.73;

• He­aton KW, Ra­dvan J, Cripps H, Mo­unt­ford RA, Brad­don FE, Hu­ghes AO. De­fe­ca­tion fre­qu­en­cy and ti­ming, and sto­ol form in the ge­ne­ral po­pu­la­tion: a pro­spec­ti­ve stu­dy. Gut. 1992;33(6):818-824. doi:10.1136/gut.33.6.818;

• Ford AC, Mo­ay­yedi P, Chey WD, et al. Ame­ri­can Col­le­ge of Ga­stro­en­te­ro­lo­gy Mo­no­graph on Ma­na­ge­ment of Ir­ri­ta­ble Bo­wel Syn­dro­me. Am J Ga­stro­en­te­rol. 2018;113(Suppl 2):1-18. doi:10.1038/s41395-018-0084-x;

• Rao SS, Bha­ru­cha AE, Chia­rio­ni G, et al. Func­tio­nal Ano­rec­tal Di­sor­ders [pu­bli­shed on­li­ne ahe­ad of print, 2016 Mar 25]. Ga­stro­en­te­ro­lo­gy. 2016;S0016-5085(16)00175-X 10.1053/j.ga­stro.2016.02.009. doi:10.1053/j.ga­stro.2016.02.009;

• Wald A. Con­sti­pa­tion: Ad­van­ces in Dia­gno­sis and Tre­at­ment. JAMA. 2016;315(2):185-191. doi:10.1001/jama.2015.16994;

• In­ter­na Szcze­kli­ka 2021, Me­dy­cy­na Prak­tycz­na.