Dia­be­to­lo­dzy, kar­dio­lo­dzy, ale i le­ka­rze in­nych spe­cja­li­za­cji mó­wią jed­nym gło­sem: zdro­wy styl ży­cia jest bar­dzo waż­ny w pro­fi­lak­ty­ce cu­krzy­cy i w sta­nach przed­cu­krzy­co­wych. Wszyst­ko dla­te­go, że wła­ści­wa die­ta i re­gu­lar­na ak­tyw­ność fi­zycz­na spo­wal­nia­ją roz­wój cho­ro­by i na­wet o kil­ka lat opóź­nia­ją włą­cze­nie le­ków.

Je­śli zmia­na sty­lu ży­cia to za mało, aby utrzy­mać pod kon­tro­lą pra­wi­dło­wy po­ziom glu­ko­zy, wów­czas oso­by z cu­krzy­cą typu 2 wy­ma­ga­ją włą­cze­nia le­ków prze­ciw­cu­krzy­co­wych.

I ko­lej­no, gdy leki do­ust­ne nie są wy­star­cza­ją­ce do kon­tro­lo­wa­nia po­zio­mu glu­ko­zy, a pro­duk­cja wła­snej trzust­ko­wej in­su­li­ny się koń­czy, ko­niecz­ne jest do­łą­cze­nie do te­ra­pii in­su­li­ny.

Spis tre­ści:

1. Pierw­sza faza le­cze­nia cu­krzy­cy
2. Naj­czę­ściej sto­so­wa­ne leki w cu­krzy­cy typu 2
3. Od­po­wied­ni do­bór le­cze­nia
4. In­su­li­ny

Pierw­sza faza le­cze­nia cu­krzy­cy

Die­ta – czy­li to co jesz ma klu­czo­we zna­cze­nie dla kon­tro­li stę­że­nia glu­ko­zy we krwi. Po­sił­ki po­win­ny być re­gu­lar­ne, o po­dob­nej ka­lo­rycz­no­ści, ale zmniej­szo­nej w przy­pad­ku nad­wa­gi lub oty­ło­ści – tak, by die­ta pro­wa­dzi­ła do stop­nio­wej utra­ty masy cia­ła.

Utra­ta wagi po­mo­że ob­ni­żyć po­ziom glu­ko­zy, zmniej­szy opor­ność tka­nek na in­su­li­nę wpły­nie też ko­rzyst­nie na ci­śnie­nie krwi, cho­le­ste­rol i spo­wol­ni roz­wój miaż­dży­cy.

Rów­nież wy­si­łek fi­zycz­ny jest jed­ną z pod­sta­wo­wych me­tod le­cze­nia cu­krzy­cy typu 2. Pod­czas ćwi­czeń zwięk­sza się zu­ży­cie glu­ko­zy a opor­ność tka­nek na in­su­li­nę spa­da. Waż­na jest sys­te­ma­tycz­ność i in­ten­syw­ność. Za­le­ca się co naj­mniej 30 mi­nut ak­tyw­no­ści fi­zycz­nej kil­ka razy w ty­go­dniu, a naj­le­piej co­dzien­nie.

Pły­wa­nie, jaz­da na ro­we­rze, jog­ging, ta­niec, każ­dy znaj­dzie coś dla sie­ni . Ale może być też szyb­szy spa­cer, waż­ne by ser­ce przy­śpie­szy­ło a ple­cy się spo­ci­ły! Wy­si­łek fi­zycz­ny po­wi­nien być do­sto­so­wa­ny do moż­li­wo­ści cho­re­go. Re­gu­lar­na ak­tyw­ność fi­zycz­na zmniej­sza rów­nież ry­zy­ko za­wa­łu ser­ca lub uda­ru mó­zgu.

Je­śli zmia­na sty­lu ży­cia jest nie­wy­star­cza­ją­ca lub oso­ba z cu­krzy­cą nie jest w sta­nie wpro­wa­dzić die­ty i ćwi­czeń do swo­je­go ży­cia a cu­kry ro­sną ko­niecz­ne jest włą­cze­nie le­cze­nia.

Naj­czę­ściej sto­so­wa­ne leki w cu­krzy­cy typu 2

Do naj­czę­ściej sto­so­wa­nych le­ków na cu­krzy­cę typu 2 na­le­żą:

• Met­for­mi­na – to pierw­szy lek prze­ciw­cu­krzy­co­wy włą­cza­ny u więk­szo­ści pa­cjen­tów i za­le­co­ny we wszyst­kich wy­tycz­nych dia­be­to­lo­gicz­nych. Lek zmniej­sza in­su­li­no­opor­ność i po­zwa­la or­ga­ni­zmo­wi efek­tyw­niej wy­ko­rzy­sty­wać wła­sną in­su­li­nę. Jest na ogół do­brze to­le­ro­wa­ny i nie wy­wo­łu­je spad­ków cu­kru, czy­li hi­po­gli­ke­mii. Naj­czyst­szym dzia­ła­niem nie­po­żą­da­nym, czę­sto przej­ścio­wym może być bie­gun­ka, wzdę­cia, nud­no­ści. Leku nie po­win­no się włą­czać u oso­by z duża nie­wy­dol­no­ścią ne­rek i cięż­ki­mi cho­ro­ba­mi ukła­du ser­co­wo-na­czy­nio­we­go. W ra­zie prze­ciw­wska­zań do sto­so­wa­nia met­fro­mi­ny albo jej nie­to­le­ran­cji le­cze­nie cu­krzy­cy moż­na roz­po­cząć po­chod­ną sul­fo­ny­lo­mocz­ni­ka, le­kiem in­kre­ty­no­wym, flo­zy­ną lub pio­gli­ta­zo­nem.
• Po­chod­ne sul­fo­ny­lo­mocz­ni­ka – sty­mu­lu­ją trzust­kę w celu zwięk­sze­nia pro­duk­cji in­su­li­ny. Po­chod­ne sul­fo­ny­lo­mocz­ni­ka obej­mu­ją gli­kla­zyd, gli­pi­zyd, gli­kwi­don i gli­me­pi­ryd. Mogą być sto­so­wa­ne jako leki pierw­sze­go wy­bo­ru u cho­rych bez oty­ło­ści i nie­to­le­ru­ją­cych met­fro­mi­nę. Leki te mogą wy­wo­ły­wać hi­po­gli­ke­mię szcze­gól­nie u osób star­szych lub przy nad­mier­nym wy­sił­ku fi­zycz­nym. 
• Flo­zy­ny – czy­li in­hi­bi­to­ry ko­tran­spor­te­ra so­do­wo-glu­ko­zo­we­go 2 SGLT2 np. da­pa­gli­flo­zy­na, em­pa­gli­flo­zy­na, ka­na­gli­flo­zy­na, to sto­sun­ko­wo nowe do­ust­ne leki prze­ciw­cu­krzy­co­we, któ­re ogra­ni­cza­ją zwrot­ne wchła­nia­nie glu­ko­zy w ner­kach i jej nad­miar wy­da­la­ją z mo­czem. Leki te są szcze­gól­nie po­le­ca­ne dla pa­cjen­tów z nie­wy­dol­no­ścią ser­ca oraz u pa­cjen­tów z prze­wle­kłą nie­wy­dol­no­ścią ne­rek. W ba­da­niach na­uko­wych wy­ka­za­no wspa­nia­ły wpływ tych sub­stan­cji nie tyl­ko na cu­krzy­cę, ale na po­pra­wę wy­dol­no­ści tych na­rzą­dów. Po­nie­waż leki te po­wo­du­ją cu­kro­mocz to ich naj­częst­szym dzia­ła­niem nie­po­żą­da­nym są za­ka­że­nia ukła­du mo­czo-plcio­we­go. 
• An­ta­go­ni­ści re­cep­to­ra pep­ty­du glu­ko­go­no­po­dob­ne­go GLP-1 np. li­ra­glu­tyd, se­ma­glu­tyd, du­la­glu­tyd – leki te wy­stę­pu­ją w po­sta­ci za­strzy­ków (wy­jąt­kiem jest se­ma­glu­tyd któ­ry od wio­sny 2022 do­stęp­ny jest też w po­sta­ci ta­blet­ki) po­wo­du­ją zmniej­sze­nie stę­że­nie glu­ko­zy we krwi po­przez ak­ty­wa­cje re­cep­to­ra GLP-1, zwięk­sza­jąc wy­dzie­la­nie in­su­li­ny, ha­mu­ją wy­dzie­la­nie glu­ka­go­nu, opóź­nia­ją opróż­nia­nie żo­łąd­ka, zmniej­sza­ją ape­tyt. Po­le­ca­ne szcze­gól­nie dla cho­rych oty­łych, po­nie­waż uła­twia­ją re­du­ka­cje masy cia­ła. Do naj­częst­szych dzia­łań nie­po­żą­da­nych na­le­żą nud­no­ści, wzdę­cia, bóle brzu­cha, bie­gun­ki. 
• In­hi­bi­to­ry pep­ty­da­zy di­pep­ty­dy­lo­wej 4 (DPP-4) np. li­na­glip­ty­na, si­ta­glip­ty­na, wil­da­glip­ty­na – leki sto­so­wa­ne do­ust­nie, po­pra­wia­ją wraż­li­wość trzust­ki na glu­ko­zę, zwięk­sza­ją wy­dzie­la­nie in­su­li­ny, nie po­wo­du­ją hi­po­gli­ke­mii i przy­ro­stów masy cia­ła. Naj­czę­ściej do­łą­cza­ne do le­cze­nia met­for­mi­ną w te­ra­pii sko­ja­rzo­nej u cho­rych bez cho­ro­by ser­co­wo-na­czy­nio­wej i bez prze­wle­kłej cho­ro­by ne­rek. Do głów­nych dzia­łań nie­po­żą­da­nych na­le­żą nud­no­ści. 
• Pio­gli­ta­zon – zwięk­sza wraż­li­wość tka­nek na in­su­li­nę oraz zmniej­sza ich in­su­li­no­opor­ność, może być sto­so­wa­ny sa­mo­dziel­nie, gdy met­for­mi­na jest prze­ciw­wska­za­na lub w sko­ja­rze­niu z in­ny­mi le­ka­mi. Do naj­częst­szych dzia­łań nie­po­żą­da­nych na­le­żą obrzę­ki, dla­te­go po­wi­nien być ostroż­nie sto­so­wa­ny u osób z cho­ro­ba­mi ser­ca. 
• Akar­bo­za – zmniej­sza po­po­sił­ko­we wy­so­kie stę­że­nia cu­kru i in­su­li­ny oraz zmniej­sza syn­te­zę trój­gli­ce­ry­dów. Sto­so­wa­na u cho­rych, u któ­rych wy­stę­pu­ją po­po­sił­ko­we wzro­sty cu­krów. Do naj­częst­szych dzia­łań nie­po­żą­da­nych na­le­żą wzdę­cia, bóle brzu­cha, nad­mier­ne od­da­wa­nie ga­zów cza­sem bie­gun­ki. 

Od­po­wied­ni do­bór le­cze­nia cu­krzy­cy typu 2

Le­cze­nie cu­krzy­cy typu 2 po­win­no być do­bie­ra­ne in­dy­wi­du­al­nie do każ­de­go cho­re­go w opar­ciu o cho­ro­by współ­ist­nie­ją­ce, ak­tyw­ność fi­zycz­ną i sta­dium za­awan­so­wa­nia cho­ro­by. Nie bez zna­cze­nia po­zo­sta­je też cena le­ków, szcze­gól­nie no­wo­cze­sne te­ra­pie, ta­kie jak flo­zy­ny, in­hi­bi­to­ry GLP-1 czy DPP-4 są le­ka­mi dość dro­gi­mi, czę­sto nie­re­fun­do­wa­ny­mi i nie wszy­scy cho­rzy mogą so­bie po­zwo­lić na ta­kie te­ra­pie.

In­su­li­ny

Gdy le­cze­nie sko­ja­rzo­ne met­for­mi­ną i in­ny­mi le­ka­mi prze­ciw­cu­krzy­co­wy­mi jest nie­wy­stra­cza­ją­ce do pra­wi­dło­wej kon­tro­li gli­ke­mii, wów­czas do gry wcho­dzi in­su­li­na.

In­su­li­na może być też za­sto­so­wa­na cza­so­wo, jako lek pierw­sze­go wy­bo­ru w świe­żo roz­po­zna­nej cu­krzy­cy typu 2 u cho­rych z wy­so­ki­mi stę­że­nia­mi cu­kru we krwi prze­kra­cza­ją­cy­mi 300mg/dl i ob­ja­wa­mi cu­krzy­cy. Wów­czas in­su­li­nę włą­cza się na kil­ka ty­go­dni te­ra­pii, by po uzy­ska­niu za­da­wa­la­ją­cych war­to­ści gli­ke­mii przejść na le­cze­nie do­ust­ne.

Cza­sem za­mie­nia się cza­so­wo le­cze­nie do­ust­ne na le­cze­nie in­su­li­ną. Dzie­je się tak szcze­gól­nie w ostrych sta­nach i cho­ro­bach. W za­wa­le ser­ca, ura­zach, po ope­ra­cjach. Przej­ścio­wa in­su­li­no­te­ra­pia za­pew­nia sta­bil­niej­sze kon­tro­le cu­kru we krwi, w sta­nach któ­re mogą po­wo­do­wać ich znacz­ne wzro­sty. Po usta­bi­li­zo­wa­niu cho­ro­by po­now­nie wra­ca się do te­ra­pii do­ust­nej.

Ist­nie­ją róż­ne ro­dza­je in­su­li­ny w za­leż­no­ści od tego, jak szyb­ko dzia­ła­ją, jak dłu­go dzia­ła­ją i kie­dy osią­ga­ją szczyt dzia­ła­nia. In­su­li­nę moż­na po­da­wać:

• za po­mo­cą pena, czy­li urzą­dze­nia, w któ­rym mon­tu­je się fiol­kę za­wie­ra­ją­cą lek, któ­re jed­no­cze­śnie za­wie­ra po­krę­tło re­gu­lu­ją­ce daw­kę i igłę do wy­ko­na­nia za­strzy­ku;
• za po­mo­cą pom­py in­su­li­no­wej i tu m.in. ze wzglę­du na re­fun­da­cję (100% re­fun­da­cja dla osób po­ni­żej 26. roku ży­cia) naj­czę­ściej wi­dzi­my ją u dzie­ci, ko­biet w cią­ży (rów­nież 100% re­fun­da­cja).

Ro­dza­je in­su­lin

• Szyb­ko dzia­ła­ją­ce: zwy­kle przyj­mo­wa­ne tuż przed po­sił­kiem lub z po­sił­kiem. In­su­li­ny te dzia­ła­ją bar­dzo szyb­ko, aby ogra­ni­czyć wzrost po­zio­mu cu­kru we krwi, któ­ry na­stę­pu­je po je­dze­niu. Ko­niecz­ne jest uni­ka­nie przedaw­ko­wa­nia, aby zmi­ni­ma­li­zo­wać ry­zy­ko ni­skie­go po­zio­mu cu­kru we krwi (hi­po­gli­ke­mii).
• Krót­ko dzia­ła­ją­ce: zwy­kle przyj­mo­wa­ne przed po­sił­ka­mi. In­su­li­ny te są rów­nież na­zy­wa­ne neu­tral­ny­mi in­su­li­na­mi. Dzia­ła­ją wol­niej niż in­su­li­ny szyb­ko dzia­ła­ją­ce i dłu­żej.
• Śred­nio dłu­go dzia­ła­ją­ce: czę­sto przyj­mo­wa­ne ra­zem z in­su­li­ną krót­ko dzia­ła­ją­cą. In­su­li­ny o po­śred­nim dzia­ła­niu za­czy­na­ją dzia­łać w cią­gu pierw­szej go­dzi­ny od wstrzyk­nię­cia, po czym na­stę­pu­je okres szczy­to­wej ak­tyw­no­ści trwa­ją­cy do 7 go­dzin.
• Dłu­go dzia­ła­ją­ce: in­su­li­ny, któ­re są sta­le uwal­nia­ne i utrzy­mu­ją sta­łe stę­że­nie do 24 go­dzin i dłu­żej. Są one naj­czę­ściej przyj­mo­wa­ne urzą­dze­nia, rano lub przed pój­ściem spać.

W te­ra­pii cu­krzy­cy typu 2 czę­sto wy­ko­rzy­stu­je się mie­szan­ki in­su­li­no­we bę­dą­ce po­łą­cze­niem in­su­lin szyb­ko dzia­ła­ją­cych z in­su­li­na­mi o po­śred­nim cza­sie dzia­ła­nia. Taka in­su­li­na sto­so­wa­na jest 2 razy dzien­nie

Te­ra­pia in­su­li­na­mi wy­ma­ga sys­te­ma­tycz­nej sa­mo­kon­tro­li, częst­szej niż w przy­pad­ku sto­so­wa­nia wy­łącz­nie le­cze­nia do­ust­ne­go. Daw­ki in­su­lin szcze­gól­nie do­po­sił­ko­wych mu­szą być za każ­dym ra­zem do­sto­so­wa­ne to ak­tu­al­nych war­to­ści gli­ke­mii, i dla­te­go w ta­kich sy­tu­acjach po­mia­rów na­le­ży do­ko­ny­wać wie­lo­krot­nie w cią­gu dnia.

Źró­dła:

• Za­le­ce­nia kli­nicz­ne do­ty­czą­ce po­stę­po­wa­nia u cho­rych na cu­krzy­cę 2022. Sta­no­wi­sko Pol­skie­go To­wa­rzy­stwa Dia­be­to­lo­gicz­ne­go;
• In­ter­na Szcze­kli­ka 2021/22, Me­dy­cy­na Prak­tycz­na 2021.