Kie­dy ten te­mat po­ja­wił się na na­szym kon­cie na In­sta­gra­mie, w wia­do­mo­ściach za­da­wa­li­ście set­ki py­tań. Sy­tu­acja za na­szą wschod­nią gra­ni­cą rze­czy­wi­ście jest nie­pew­na i ma­cie pra­wo do tych wąt­pli­wo­ści. Z uwa­gi na za­gro­że­nie wy­ni­ka­ją­ce ze ska­że­nia ra­dio­ak­tyw­ne­go spo­wo­do­wa­ne­go awa­rią elek­trow­ni ato­mo­wej do wszyst­kich sa­mo­rzą­dów na te­re­nie Pol­ski zo­sta­ły pro­fi­lak­tycz­nie prze­ka­za­ne ta­blet­ki za­wie­ra­ją­ce jo­dek po­ta­su. Jed­nak za­nim wpad­nie­cie w pa­ni­kę prze­czy­taj­cie po­niż­szy ar­ty­kuł.

W przy­pad­ku za­gro­że­nia ska­że­nia jo­dem pro­mie­nio­twór­czym, jo­dek po­ta­su chro­ni tar­czy­cę przed roz­wo­jem raka.

Uwa­ga! Jo­dek jest le­kiem, przy­ję­ty nie­wła­ści­wie, przy bra­ku wska­zań, w nie­od­po­wied­niej daw­ce może być szko­dli­wy i po­wo­do­wać pro­ble­my zdro­wot­ne.

Jak dzia­ła jo­dek po­ta­su?

Tar­czy­ca wchła­nia jod. Jod do­sta­je się do or­ga­ni­zmu przez prze­wód po­kar­mo­wy, z po­kar­mem, wodą, może być też wchła­nia­ny przez skó­rę i przez płu­ca. Żeby tar­czy­ca nie wchło­nę­ła ra­dio­ak­tyw­ne­go jodu, trze­ba jej po­dać dużą daw­kę jodu sta­bil­ne­go czy­li zdro­we­go tak, aby się na­sy­ci­ła i nie mia­ła szan­sy wchło­nąć jodu ra­dio­ak­tyw­ne­go.

Tym spo­so­bem blo­ku­je­my tzw. jo­do­chwyt­ność tar­czy­cy, co istot­nie ogra­ni­cza moż­li­wość ku­mu­la­cji w niej jodu pro­mie­nio­twór­cze­go.

Ta­kie dzia­ła­nie ma sens 24 go­dzi­ny przed spo­dzie­wa­nym po­cząt­kiem na­ra­że­nia i 2-8 go­dzin po nim. Czas ten nie jest rów­no­znacz­ny z np. wy­bu­chem w elek­trow­ni ato­mo­wej. Trze­ba wziąć pod uwa­gę od­le­głość od miej­sca wy­bu­chu, siłę wia­tru i wiel­kość sa­me­go wy­bu­chu.

Po 24 go­dzi­nach po eks­po­zy­cji jodu nie na­le­ży już po­da­wać, po­nie­waż nie przy­nie­sie on ko­rzy­ści a wręcz spo­wo­du­je szko­dy, po­nie­waż wy­dłu­ży okres pół­tr­wa­nia ra­dio­ak­tyw­ne­go jodu, któ­ry już na­gro­ma­dził się w tar­czy­cy.

Płyn Lu­go­la

Po wy­bu­chu w Czar­no­by­lu sto­so­wa­no płyn Lu­go­la. Jest to jod w jod­ku po­ta­su w po­sta­ci płyn­nej. Jest to mniej wy­god­na for­ma po­da­ży jodu, gdyż:

• płyn szyb­ko tra­ci waż­ność do spo­ży­cia,
• trud­niej wy­li­czyć daw­kę,
• płyn Lu­go­la sto­su­je się ze­wnętrz­nie.

Obec­nie jo­dek po­ta­su wy­stę­pu­je w ta­blet­kach, i ta­kie ta­blet­ki są roz­dy­spo­no­wa­ne do sa­mo­rzą­dów.

„W cza­sach Czar­no­by­la” mie­li­śmy tro­chę inne tar­czy­ce. Tar­czy­ce Po­la­ków czę­sto cier­pia­ły z po­wo­du nie­do­bo­ru jodu, dla­te­go ry­zy­ko ska­że­nia ta­kich łak­ną­cych jodu tar­czyc było dużo więk­sze. Od 1997 roku jest obo­wią­zek jo­do­wa­nia soli. Dzię­ki temu rza­dziej spo­ty­ka się nie­do­bo­ry jodu, w prak­ty­ce wi­du­je­my je nie­zwy­kle rzad­ko, a co war­to też do­dać i na­sze tar­czy­ce są mniej jo­do­chwyt­ne.

Po­da­wa­nie jod­ku po­ta­su dzie­ciom

Naj­waż­niej­sze jest po­da­nie jod­ku po­ta­su dzie­ciom, to ich tar­czy­ce są naj­bar­dziej na­ra­żo­ne na dzia­ła­nie ra­dio­ak­tyw­ne­go jodu i to ich tar­czy­ce, je­śli wchło­ną taki jod, są naj­bar­dziej na­ra­żo­ne na roz­wi­nię­cie no­wo­two­ru tar­czy­cy w przy­szło­ści.

Im młod­sza oso­ba jest pod­da­na eks­po­zy­cji na jod pro­mie­nio­twór­czy tym więk­sze ry­zy­ko roz­wo­ju raka tar­czy­cy w przy­szło­ści.

Kto może przyj­mo­wać jo­dek po­ta­su?

Po­da­nie jodu przy­no­si ko­rzyść do 40. roku ży­cia. Nie jest za­le­ca­ne po­da­wa­nie ta­ble­tek z jo­dem po 40. roku ży­cia. Po 60. roku ży­cia ta­ble­tek z jo­dem nie na­le­ży po­da­wać, bo nie przy­nio­są one żad­nych ko­rzy­ści a wręcz mogą za­szko­dzić.

Ry­zy­ko roz­wo­ju raka tar­czy­cy jest naj­więk­sze, je­śli do na­pro­mie­nio­wa­nia do­szło w dzie­ciń­stwie! Dla­cze­go u star­szych osób nie? Choć za­brzmi to dość bru­tal­nie, oso­ba 60-let­nia i star­sza nim roz­wi­nie się u niej no­wo­twór tar­czy­cy, to szyb­ciej umrze z in­ne­go po­wo­du – na ser­ce, z po­wo­du uda­ru czy in­ne­go no­wo­two­ru.

Jo­dek po­ta­su pro­fi­lak­tycz­nie?

Nie wol­no pro­fi­lak­tycz­nie pić też pły­nu Lu­go­la! Płyn Lu­go­la sto­su­je się głów­nie ze­wnętrz­nie, np. do de­zyn­fek­cji ran, ewen­tu­al­nie do pędz­lo­wa­nia gar­dła. Pi­cie pły­nu Lu­go­la gro­zi po pro­stu za­bu­rze­nia­mi pra­cy tar­czy­cy.

Daw­ko­wa­nie jod­ku po­ta­su

Ta­blet­ka, któ­ra za­bez­pie­cza tar­czy­cę za­wie­ra 65 mi­li­gra­mów jod­ku po­ta­su, co od­po­wia­da 50 mg jodu.

Daw­ko­wa­nie:

• no­wo­ro­dek – 12,5 mg (1/4 ta­blet­ki),
• 1 mie­siąc ży­cia – 3 rok ży­cia – 25 mg (1/2 ta­blet­ki),
• 3-12 rok ży­cia – 50 mg (1 ta­blet­ka),
• po 12. roku ży­cia i do­ro­śli – 100 mg (2 ta­blet­ki),
• ko­bie­ty w cią­ży i kar­mią­ce pier­sią – 100 mg (2 ta­blet­ki i to bez wzglę­du na wiek ko­bie­ty, 45-lat­ka w cią­ży też musi przy­jąć daw­kę).

Daw­ka prze­ni­ka­ją­ca do mle­ka jest nie­wy­star­cza­ją­ca, dla­te­go dziec­ko kar­mio­ne pier­sią po­win­no otrzy­mać lek w daw­ce za­leż­nej od wie­ku.

Ta­blet­ki moż­na roz­gryźć, roz­kru­szyć, roz­pu­ścić w wo­dzie, w soku, zmie­szać z mle­kiem itp.

Wy­jąt­kiem są tu no­wo­rod­ki, ko­bie­ty w cią­ży i kar­mią­ce pier­sią – te oso­by po­win­ny otrzy­mać tyl­ko jed­ną daw­kę, by nie spo­wo­do­wać dzia­łań nie­po­żą­da­nych.

Dzia­ła­nia nie­po­żą­da­ne

Dzia­ła­nia nie­po­żą­da­ne jod­ku po­ta­su:

• za­bu­rze­nia żo­łąd­ko­wo-je­li­to­we,
• osut­ka,
• przej­ścio­wa nie­do­czyn­ność lub nad­czyn­ność tar­czy­cy,
• re­ak­cje aler­gicz­ne.

Kto nie po­wi­nien przy­jąć jod­ku po­ta­su?

Jod­ku po­ta­su nie po­win­ny przyj­mo­wać oso­by:

• z nad­czyn­no­ścią tar­czy­cy,
• ze stwier­dzo­ną nad­wraż­li­wo­ścią na jod,
• z za­bu­rze­nia­mi w ob­rę­bie na­czyń krwio­no­śnych, tzw. za­pa­le­nie na­czyń z hi­po­kom­ple­men­te­mią,
• z nie­któ­ry­mi cho­ro­ba­mi au­to­im­mu­no­lo­gicz­ny­mi, w któ­rych prze­bie­gu wy­stę­pu­je świąd i pę­che­rze na skó­rze (opryszcz­ko­wa­te za­pa­le­nie skó­ry Duh­rin­ga).

Do­dat­ko­wo nie­któ­re oso­by po­win­ny za­cho­wać szcze­gól­ne środ­ki ostroż­no­ści przed przy­ję­ciem jod­ku, a je­śli to moż­li­we, skon­sul­to­wać się z le­ka­rzem.

Do­ty­czy to osób z:

• nie­le­czo­ną cho­ro­bą au­to­im­mu­no­lo­gicz­ną tar­czy­cy,
• za­bu­rze­nia­mi funk­cji ne­rek,
• za­bu­rze­nia czyn­no­ści nad­ner­czy,
• sto­su­ją­ce leki ha­mu­ją­ce czyn­ność tar­czy­cy, mo­czo­pęd­ne, oszczę­dza­ją­ce po­tas cz za­wie­ra­ją­ce sub­stan­cje czyn­ne, ta­kie jak: kap­to­pryl, ena­la­pryl czy chi­ni­dy­nę.

Czas ska­że­nia ra­dio­ak­tyw­ne­go

W ra­zie ska­że­nia ra­dio­ak­tyw­ne­go bar­dzo waż­ne jest prze­by­wa­nie w za­mknię­tych po­miesz­cze­niach. Nie na­le­ży wie­trzyć miesz­ka­nia, trze­ba za­bez­pie­czyć okna i drzwi tak, by po­wie­trze z ze­wnątrz nie do­sta­wa­ło się do środ­ka.

Chmu­ra ra­dio­ak­tyw­na za­wie­ra wie­le in­nych szko­dli­wych i ra­ko­twór­czych pier­wiast­ków. Przed ne­ga­tyw­nym dzia­ła­niem ra­dio­ak­tyw­ne­go jodu je­ste­śmy w sta­nie się obro­nić, nie­ste­ty przed in­ny­mi pier­wiast­ka­mi już nie.

Źró­dła:

• World He­alth Or­ga­ni­za­tion: Io­di­ne thy­ro­id bloc­king: gu­ide­li­nes for use in plan­ning and re­spon­ding to ra­dio­lo­gi­cal and nuc­le­ar emer­gen­cies. 2017. www.who.int/io­ni­zing_ra­dia­tion/ pub_meet/io­di­ne-thy­ro­id-bloc­king/en/ (upda­te 07.03.2022);
• Le­wiń­ski A., Płacz­kie­wicz-Jan­kow­ska E.: Za­sa­dy pro­fi­lak­tycz­ne­go blo­ko­wa­nia jo­do­chwyt­no­ści tar­czy­cy w przy­pad­ku zda­rzeń ra­dia­cyj­nych z uwol­nie­niem jodu pro­mie­nio­twór­cze­go. Omó­wie­nie wy­tycz­nych Świa­to­wej Or­ga­ni­za­cji Zdro­wia. Med. Prakt., 2022; 4: 72–79.