Rak szyj­ki ma­ci­cy na­zy­wa­ny jest ci­chym za­bój­cą ko­biet. Skąd to po­rów­na­nie? Wy­ni­ka z tego, że no­wo­twór ten bar­dzo dłu­go nie daje żad­nych ob­ja­wów. A gdy­by był roz­po­zna­ny w tym pierw­szym, bez­ob­ja­wo­wym okre­sie, to u po­nad 90% ko­biet moż­na by uzy­skać peł­ne wy­le­cze­nie.

Spis tre­ści:

1. Ob­ja­wy raka szyj­ki ma­ci­cy
2. Jak czę­sto wy­ko­ny­wać cy­to­lo­gię?
3. Jak przy­go­to­wać się do po­bra­nia cy­to­lo­gii?
4. Cy­to­lo­gia w cią­ży

Ob­ja­wy raka szyj­ki ma­ci­cy

Póź­ne ob­ja­wy raka szyj­ki ma­ci­cy to przede wszyst­kim nie­pra­wi­dło­we krwa­wie­nia z dróg rod­nych, krwa­wie­nia po sto­sun­ku, upła­wy, któ­re nie­kie­dy są my­lo­ne z in­fek­cją in­tym­ną (i mie­sią­ca­mi le­czo­ne le­ka­mi bez re­cep­ty – bez wi­zy­ty u gi­ne­ko­lo­ga).

Dłu­go by tłu­ma­czyć, ale mię­dzy in­ny­mi dla­te­go uwa­żam, że leki na in­fek­cje po­chwy nie po­win­ny być do­stęp­ne bez re­cep­ty, po­nie­waż za­bu­rza­ją one na­szą czuj­ność on­ko­lo­gicz­ną).

Za­cho­ro­wal­ność na raka szyj­ki ma­ci­cy w Pol­sce w la­tach 2008-2010 w za­leż­no­ści od wie­ku

Za­pa­mię­taj – je­że­li masz nie­pra­wi­dło­wą wy­dzie­li­nę z po­chwy i krwa­wie­nia, pierw­sze co na­le­ży zro­bić to udać się do gi­ne­ko­lo­ga lub po­łoż­nej i wy­ko­nać cy­to­lo­gię szyj­ki ma­ci­cy. Nie dla­te­go, że cy­to­lo­gia po­wie nam coś o in­fek­cji, nie! – cy­to­lo­gia za­sad­ni­czo nie mówi nic o ro­dza­ju in­fek­cji, ale po­mo­że nam wy­klu­czyć naj­bar­dziej nie­bez­piecz­ną przy­czy­nę nie­pra­wi­dło­wej wy­dzie­li­ny z po­chwy.

Oczy­wi­ście, je­że­li masz ak­tu­al­ną cy­to­lo­gię szyj­ki ma­ci­cy to szan­se, że wy­dzie­li­na jest wy­ni­kiem in­wa­zyj­ne­go raka szyj­ki ma­ci­cy – są małe. Więc nie pa­ni­kuj­my.

Jak czę­sto wy­ko­ny­wać cy­to­lo­gię?

Tu za­czy­na­ją się ogrom­ne scho­dy. I szcze­rze, na to py­ta­nie nie da się od­po­wie­dzieć tak jed­no­znacz­nie. Chcia­ła­bym Wam po­wie­dzieć – rób­cie cy­to­lo­gię raz na rok to na pew­no bę­dzie ona za­wsze ak­tu­al­na. Jest w tym ziar­no praw­dy – i jest to cał­kiem do­bre po­dej­ście. Sto­so­wa­ne przez spo­rą część gi­ne­ko­lo­gów w Pol­sce.

Dla­cze­go nie przez wszyst­kich – za­py­ta­cie? Bo nie ma żad­nych ofi­cjal­nych wy­tycz­nych, że cy­to­lo­gię trze­ba wy­ko­ny­wać raz na rok u zdro­wej, nie­ob­cią­żo­nej ko­bie­ty.

Obec­nie obo­wią­zu­ją­ce wy­tycz­ne od­no­śnie ba­dań pro­fi­lak­tycz­nych raka szyj­ki ma­ci­cy Pol­skie­go To­wa­rzy­stwa Gi­ne­ko­lo­gów i Po­łoż­ni­ków – po­zwa­la­ją na­wet na ba­da­nia prze­sie­wo­we raz na 5 lat (!), je­że­li za­rów­no wy­nik cy­to­lo­gii i ba­da­nie DNA HPV jest pra­wi­dło­we.

Z dru­giej stro­ny we­dług pro­gra­mu pro­fi­lak­ty­ki raka szyj­ki ma­ci­cy usta­lo­ne­go przez Na­ro­do­wy Fun­dusz Zdro­wia – pro­fi­lak­ty­ka raka szyj­ki ma­ci­cy to cy­to­lo­gia raz na trzy lata u ko­biet mię­dzy 25. a 59. ro­kiem ży­cia. O ba­da­niach DNA HPV nie ma wzmian­ki.

Jed­no co mu­si­cie wie­dzieć to, to że te po­wyż­sze wy­tycz­ne do­ty­czą pro­gra­mu skri­nin­go­we­go, czy­li ba­dań w po­pu­la­cji ko­biet bez ob­ja­wów. Je­że­li gi­ne­ko­log uzna za ko­niecz­ne to może pa­cjent­ce (w ra­mach NFZ) po­bie­rać cy­to­lo­gię na­wet na każ­dej wi­zy­cie. Czy to ma sens, to już inne py­ta­nie.

Ak­tu­ali­za­cja na 2022 rok

W grud­niu 2021 roku po­ja­wił się „Sche­mat po­ste­po­wa­nia w scre­enin­gu Raka Szyj­ki Ma­ci­cy (RSM)” opu­bli­ko­wa­ny przez Pol­skie To­wa­rzy­stwo Gi­ne­ko­lo­gów i Po­łoż­ni­ków. Dia­gno­sty­kę opar­to przede wszyst­kim:

• na cy­to­lo­gii (kla­sycz­nej lub pre­fe­ro­wa­nej na pod­ło­żu płyn­nym),
• ge­no­ty­po­wa­niu HPV.

(W Pol­sce nie­ste­ty nie roz­po­wszech­ni­ła się cy­to­lo­gia na pod­ło­żu płyn­nym, a część ba­dań z po­niż­szych sche­ma­tów nie jest re­fun­do­wa­na przez NFZ. Miej­my na­dzie­ję, że ule­gnie to nie­dłu­go zmia­nie).

Po­stę­po­wa­nie po­dzie­lo­no we­dług wie­ku pa­cjen­tek:

• dla ko­biet przed 30. ro­kiem ży­cia, nadal naj­istot­niej­sze jest wy­ko­ny­wa­nie cy­to­lo­gii co 1-3 lata za­leż­nie od uprzed­nie­go wy­ni­ku,
• dla ko­biet po­mię­dzy 30. a 70. ro­kiem ży­cia za­le­ca­ne jest wy­ko­ny­wa­nie tzw. Co-Te­stu, czy­li jed­no­cze­sne­go ozna­cze­nia cy­to­lo­gii i sta­tu­su HR-HPV (co 1-3 lata ).

Co to ta­kie­go ta cy­to­lo­gia płyn­na?

Cy­to­lo­gia – może być wy­ko­na­na na dwa spo­so­by:

• cy­to­lo­gia kla­sycz­na – „na szkieł­ko”,
• cy­to­lo­gia płyn­na – ko­mór­ki z szyj­ki ma­ci­cy są trans­por­to­wa­ne do la­bo­ra­to­rium w spe­cjal­nym płyn­nie. Cy­to­lo­gia płyn­na – ma tę za­le­tę, że moż­na z tego ma­te­ria­łu rów­nież wy­ko­nać ty­po­wa­nie DNA HPV oraz w ra­zie ko­niecz­no­ści bar­wić ko­mór­ki na róż­ne spo­so­by. Daje to nie­co więk­sze moż­li­wo­ści dia­gno­stycz­ne.

Ale za­sad­ni­czo z ana­liz wy­ni­ka, że oba ro­dza­je cy­to­lo­gii mają po­dob­ną czu­łość w roz­po­zna­wa­niu zmian dys­pla­stycz­nych w prze­bie­gu raka szyj­ki ma­ci­cy.

Ty­po­wa­nie HPV, u kogo jest za­le­ca­ne?

To rów­nież nie jest naj­prost­sze py­ta­nie, bo są róż­ne sche­ma­ty ba­dań. Na pew­no za­le­ca się ty­po­wa­nie HPV u ko­biet, u któ­rych cy­to­lo­gia wy­szła nie­pra­wi­dło­wo – ASC-US, ASC-H, LSIL, HSIL.

Czu­łość cy­to­lo­gii

Część z Was pew­nie się już po­gu­bi­ła i my­śli so­bie: „Do­bra Ni­co­la nie mie­szaj tyl­ko po­wiedz, jak czę­sto Ty wy­ko­nu­jesz ba­da­nia, zna­jąc te wszyst­kie wy­tycz­ne?”. No więc od­po­wiedź brzmi – cy­to­lo­gię wy­ko­nu­ję u sie­bie – oczy­wi­ście nie sama so­bie 😉 raz na rok.

I jest ku temu tyl­ko je­den po­wód – po­nie­waż czu­łość cy­to­lo­gii w naj­lep­szym wy­pad­ku (naj­le­piej po­bra­ny ma­te­riał, do­brze prze­cho­wa­ny, od­po­wied­nie la­bo­ra­to­rium i do­świad­czo­ny le­karz opi­su­ją­cy ba­da­nie) – się­ga 70%.

Na szczę­ście rak szyj­ki ma­ci­cy jest no­wo­two­rem, któ­ry roz­wi­ja się wie­le lat. Więc za­łóż­my, że jed­ne­go roku go nie roz­po­zna­my – a szan­se są nie­ste­ty więk­sze niż 30% (tak wiem, to prze­ra­ża­ją­ce) – to wte­dy wy­ko­nu­jąc ba­da­nie raz w roku, za­ła­pie­my go praw­do­po­dob­nie jesz­cze na eta­pie, kie­dy bę­dzie moż­na go sku­tecz­nie le­czyć.

Mam świa­do­mość, że taka czę­sto­tli­wość nie jest uwzględ­nio­na w ofi­cjal­nych wy­tycz­nych, ale wiem też, że wie­le au­to­ry­te­tów z dzie­dzi­ny gi­ne­ko­lo­gii ma ta­kie same zda­nie, dla­te­go od­wa­ży­łam się to na­pi­sać – zresz­tą od nich ta­kie my­śle­nie za­czerp­nę­łam.

War­to pod­kre­ślić, że ro­biąc ba­da­nie raz na rok – na pew­no so­bie nie szko­dzi­cie, co naj­wy­żej z Wa­sze­go do­mo­we­go bu­dże­tu ubę­dzie 50 zł (bo mniej wię­cej tyle kosz­tu­je kla­sycz­na cy­to­lo­gia szyj­ki ma­ci­cy wy­ko­na­na pry­wat­nie).

Tyle sło­wa­mi wstę­pu a te­raz przejdź­my do kon­kret­nych py­tań i od­po­wie­dzi, spraw któ­re Was nur­tu­ją od­no­śnie cy­to­lo­gii.

Od­po­wied­nia szczo­tecz­ka cy­to­lo­gicz­na

Po­wo­dy, dla któ­rych cy­to­lo­gia po­win­na być po­bra­na spe­cjal­ną szczo­tecz­ką (po­ni­żej mo­że­cie zo­ba­czyć, jak wy­glą­da) a nie wa­ci­kiem za­sad­ni­czo wska­zu­je­my dwa:

1. tyl­ko tym spo­so­bem po­bie­rze­my ko­mór­ki za­rów­no z ka­na­łu szyj­ki ma­ci­cy jak i z tar­czy,
2. aby uzy­skać dużą (wy­star­cza­ją­cą) ilość ko­mó­rek do oce­ny trze­ba użyć szorst­kie­go na­rzę­dzia, któ­re nie do­ty­ka a nie­co na­ru­sza cią­głość tkan­ki.

Wy­tłu­ma­czy­łam Wam to do­kład­nie w tym fil­mie.

Co zro­bić je­że­li le­karz po­bie­ra wa­ci­kiem a nie szczo­tecz­ką?

Tego nie wiem. Ale po­zwo­lę so­bie za­cy­to­wać tu mo­je­go sze­fa, mój gi­ne­ko­lo­gicz­ny au­to­ry­tet – od­po­wiedź brzmi: „zmie­nić le­ka­rza”. Bo wy­tycz­ne już od 2006 roku są jed­no­znacz­ne, że cy­to­lo­gia szyj­ki ma­ci­cy musi być po­bie­ra­na spe­cjal­nym do tego na­rzę­dziem a nie wa­ci­kiem.

Jak przy­go­to­wać się do po­bra­nia cy­to­lo­gii?

Do cy­to­lo­gii nie trze­ba się spe­cjal­nie przy­go­to­wy­wać, wska­za­na jest nor­mal­na co­dzien­na hi­gie­na przed ba­da­niem. Nie wol­no płu­kać lub myć po­chwy we­wnątrz (nie wol­no tego ro­bić nig­dy ale przed cy­to­lo­gią to już ab­so­lut­nie). Na 48 h przed nie wol­no współ­żyć ani sto­so­wać le­ków do­po­chwo­wych.

Co do dnia cy­klu to, cza­sa­mi się mówi aby było to co naj­mniej 5 dni po i 5 dni przed mie­siącz­ką – nie­ste­ty cięż­ko tak ide­al­nie tra­fić – więc praw­da i rze­czy­wi­stość jest taka, że cy­to­lo­gię moż­na wy­ko­nać każ­de­go dnia cy­klu kie­dy nie ma mie­siącz­ki.

U ko­biet po me­no­pau­zie, na­bło­nek po­chwy oraz szyj­ki ma­ci­cy jest za­ni­ko­wy – dla­te­go war­to roz­wa­żyć przy­go­to­wa­nie ko­mó­rek do ba­da­nia sto­su­jąc miej­sco­wo pro­bio­ty­ki i es­tro­ge­ny (jest to de­cy­zja wa­sze­go le­ka­rza in­dy­wi­du­al­nie do­pa­so­wa­na do kon­kret­nej pa­cjent­ki).

Cy­to­lo­gia w cią­ży

We­dług pol­skich wy­tycz­nych PTG oraz re­fun­da­cji NFZ, każ­da ko­bie­ta w cią­ży po­win­na mieć po­bra­ną przy­najm­niej raz cy­to­lo­gię. Za­zwy­czaj robi się to na jed­nej z pierw­szych wi­zyt, ale moż­na po­brać i w dru­gim lub trze­cim try­me­strze, je­że­li ko­bie­ta do­pie­ro wte­dy się zgło­si na wi­zy­tę.

Za­tem w cią­ży nie dość, że moż­na to wręcz trze­ba po­bie­rać cy­to­lo­gię. Wszyst­ko dla­te­go, że rak szyj­ki ma­ci­cy roz­po­zna­ny w cią­ży nie­ste­ty prze­bie­ga bar­dziej agre­syw­nie i wcze­sna dia­gno­sty­ka jest tu klu­czo­wa.

• W trak­cie lak­ta­cji czy­li pod­czas kar­mie­nia pier­sią moż­na po­bie­rać cy­to­lo­gię. Pa­mię­tam, ko­men­tarz mo­je­go sze­fa na moim Fa­ce­bo­oku “ma­ma­gi­ne­ko­log” – ja­kiś rok temu (a pan pro­fe­sor W. bar­dzo rzad­ko ko­men­tu­je, więc to było coś!). Jed­na z Was na­pi­sa­ła, że le­karz nie chce jej po­brać cy­to­lo­gii, bo ona kar­mi, kar­mi­ła już pół­to­ra roku i nie chcia­ła jesz­cze koń­czyć kar­mie­nia – wie­cie co Pro­fe­sor od­pi­sał? – „Zmień le­ka­rza”.
• Za­tem je­że­li kar­misz i w tym okre­sie przy­pa­da ter­min, aby wy­ko­nać cy­to­lo­gię to moż­na to ba­da­nie wy­ko­nać.

Za­zwy­czaj po­bie­ram cy­to­lo­gię oko­ło pół roku po po­ro­dzie – dla­cze­go? Bo wte­dy przy­pa­da mniej wię­cej rok od ostat­niej cy­to­lo­gii (tej wy­ko­na­nej na po­cząt­ku cią­ży) i na­bło­nek szyj­ki ma­ci­cy jest już zre­ge­ne­ro­wa­ny po po­ro­dzie – ale po­now­nie, to żad­ne ofi­cjal­ne wy­tycz­ne. Je­że­li jest taka ko­niecz­ność (np. cy­to­lo­gia w cią­ży była nie­pra­wi­dło­wa) to moż­na cy­to­lo­gię po­brać już na wi­zy­cie po po­ło­gu, czy­li 6 ty­go­dni po po­ro­dzie.

PS. Za po­moc przy na­pi­sa­niu tego ar­ty­ku­łu dzię­ku­ję fa­na­tycz­ce cho­rób szyj­ki ma­ci­cy wspa­nia­łej lek. Mag­da­le­nie Gro­chec­kiej. Dzię­ku­ję rów­nież lek. Mar­ty­nie Szo­pie-Kru­piń­skiej, któ­ra uak­tu­al­ni­ła dla Was wszyst­kie dane i wy­tycz­ne, to dzię­ki niej ma­te­riał zy­skał do­dat­ko­wy edu­ka­cyj­ny wy­miar.