Wi­rus syn­cy­tial­no-od­de­cho­wy, bo tak brzmi peł­na na­zwa sza­le­ją­ce­go obec­nie RSV (ang. re­spi­ra­to­ry syn­cy­tial vi­rus), to wi­rus po­wo­du­ją­cy ostre cho­ro­by dróg od­de­cho­wych u osób w każ­dym wie­ku. Jed­nak spo­sób ma­ni­fe­sta­cji jego za­ka­że­nia bę­dzie róż­nił się w za­leż­no­ści od wie­ku pa­cjen­ta, jego kon­dy­cji, a tak­że tego czy jest to in­fek­cja pier­wot­na czy wtór­na.

Zda­ję so­bie spra­wę z tego, że duża część z Was w oba­wie przed za­ka­że­niem naj­chęt­niej za­mknę­ła­by się z dzieć­mi w domu i nie wy­ściu­bia­ła nosa do koń­ca se­zo­nu. W związ­ku z tym chcia­ła­bym Wam przy­to­czyć kil­ka istot­nych fak­tów.

Kto cho­ru­je na RSV?

Po pierw­sze, pra­wie wszyst­kie dzie­ci w pierw­szych dwóch la­tach ży­cia cho­ru­ją na RSV, do­ro­śli rów­nież cho­ru­ją!

Co wię­cej, w przy­pad­ku star­szych dzie­ci, na­sto­lat­ków czy do­ro­słych ob­ja­wy in­fek­cji RSV mogą być zu­peł­nie bła­he – nie­wiel­ki ka­tar, ka­szel czy chryp­ka. Po dru­gie, taka in­fek­cja u dzie­ci do 2. roku ży­cia może wy­wo­ły­wać za­pa­le­nie oskrze­li­ków (ZO) – przy czym naj­groź­niej­sza jest dla osób z grup ry­zy­ka.

Do czyn­ni­ków ry­zy­ka cięż­sze­go prze­bie­gu za­pa­le­nia oskrze­li­ków na­le­żą:

• wiek po­ni­żej 3. mie­sią­ca,
• wcze­śniac­two,
• prze­wle­kłe cho­ro­by ukła­du od­de­cho­we­go,
• wady ser­ca,
• cho­ro­by neu­ro­lo­gicz­ne,
• za­bu­rze­nia od­por­no­ści,
• kar­mie­nie pier­sią krót­sze niż 2 mie­sią­ce,
• uczęsz­cza­nie do żłob­ka, kon­takt z ro­dzeń­stwem wie­ku przed­szkol­nym i szkol­nym,
• na­ra­że­nie na dym ty­to­nio­wy.

Czym jest za­pa­le­nie oskrze­li­ków (ZO)?

To jed­na z naj­czę­ściej wy­stę­pu­ją­cych cho­rób dol­ne­go ukła­du od­de­cho­we­go w wie­ku dzie­cię­cym. Ba­da­nia epi­de­mio­lo­gicz­ne wska­zu­ją, że do 1. roku ży­cia tego ro­dza­ju sta­nu za­pal­ne­go drob­nych oskrze­li do­świad­cza oko­ło 20% dzie­ci, z któ­rych 10–15% wy­ma­ga ho­spi­ta­li­za­cji, w tym 1–5% na od­dzia­le in­ten­syw­nej te­ra­pii.

Na pod­sta­wie da­nych z ogól­no­świa­to­wej ana­li­zy osza­co­wa­no, że ko­niecz­ność ho­spi­ta­li­za­cji do­ty­czy za­ka­że­nia RSV u 0,4% dzie­ci do 5. roku ży­cia, ale już 2 % u nie­mow­ląt do 6. mie­sią­ca ży­cia i 6,4% u wcze­śnia­ków do ukoń­cze­nia roku.

Ob­ja­wy RSV

Jego prze­bieg jest bar­dzo pod­stęp­ny. Za­czy­na się jak każ­da in­fek­cja dróg od­de­cho­wych, za­zwy­czaj nie­wiel­kim ka­ta­rem, po­ka­sły­wa­niem, cza­sem z nie­wiel­ką go­rącz­ką. Przy tym dziec­ko jest w ogól­nie do­brej for­mie.

Na­to­miast prze­waż­nie oko­ło 3. doby może dojść do na­głe­go po­gor­sze­nia sta­nu, na­si­le­nia się kasz­lu (robi się bar­dzo mę­czą­cy, du­szą­cy), wy­stą­pie­nia dusz­no­ści czy nie­chę­ci do je­dze­nia.

Do ob­ja­wów dusz­no­ści wy­de­cho­wej to­wa­rzy­szą­cych za­ka­że­niom wi­ru­sem RS na­le­żą przede wszyst­kim:

• przy­spie­szo­ny od­dech*,
• za­cią­ga­nie mię­dzy­że­brzy, doł­ka jarz­mo­we­go i przy­cze­pów prze­po­ny,
• po­stę­ki­wa­nie wy­de­cho­we,
• po­ru­sza­nie skrzy­deł­ka­mi nosa,
• za­si­nie­nie wo­kół ust.

*Licz­bę od­de­chów naj­le­piej spraw­dzić kła­dąc rękę na klat­ce pier­sio­wej dziec­ka i li­cząc jej unie­sie­nia. Nie­ste­ty, w stre­sie nie­rzad­ko ro­dzi­ce „na słuch” li­czą wdech i wy­dech od­dziel­nie, uzy­sku­jąc 2 razy wyż­szy wy­nik. Po­nad­to pa­mię­taj­cie, aby od­de­chy li­czyć przez mi­nu­tę (a nie np. 10 se­kund i prze­mna­żać przez 6) po­nie­waż ma­lusz­ki od­dy­cha­ją bar­dzo nie­re­gu­lar­nie i taki po­miar mógł­by być znacz­nie za­fał­szo­wa­ny.

Za­pa­le­nie oskrze­li­ków, zgod­nie z wy­tycz­ny­mi, roz­po­zna­je się wy­łącz­nie na pod­sta­wie tzw. „kli­ni­ki”, czy­li wy­wia­du i ba­da­nia przed­mio­to­we­go. (Na­to­miast RSV moż­na po­twier­dzić od­po­wied­nim te­stem).

Wa­run­kiem roz­po­zna­nia ZO jest:

• wiek < 2. roku ży­cia,
• ob­ja­wy dusz­no­ści wy­de­cho­wej o róż­nym na­si­le­niu z to­wa­rzy­szą­cy­mi zmia­na­mi osłu­cho­wy­mi nad po­la­mi płuc­ny­mi ta­ki­mi jak świ­sty (ob­jaw ob­tu­ra­cji – zwę­że­nia oskrze­li) i/lub trzesz­cze­nia­mi i rzę­że­nia­mi drob­no­bań­ko­wy­mi,
• ob­ja­wy prze­zię­bie­nia (ostrej in­fek­cji gór­nych dróg od­de­cho­wych) po­prze­dza­ją­ce­go wy­stą­pie­nie ob­ja­wów z po­przed­nie­go punk­tu (za­ję­cia dol­nych dróg od­de­cho­wych).

Do sa­me­go roz­po­zna­nia ZO nie jest ko­niecz­ne uzy­ska­nie po­zy­tyw­ne­go wy­ni­ku te­stu w kie­run­ku wi­ru­sa RSV, a w przy­pad­kach ła­god­ne­go prze­bie­gu nie ma po­trze­by wy­ko­ny­wa­nia ba­dań krwi ani RTG klat­ki pier­sio­wej. We­dług ak­tu­al­nych za­le­ceń ba­da­nia te zle­ca się wy­łącz­nie w ra­zie nie­ja­sne­go roz­po­zna­nia lub po­dej­rze­nia po­wi­kłań.

Na­to­miast ba­da­nie w kie­run­ku RSV (wy­maz z no­so­gar­dła) na­le­ży prze­pro­wa­dzić w ra­zie roz­po­zna­nia ZO u dzie­ci, któ­re w ra­mach pro­fi­lak­ty­ki co mie­siąc otrzy­mu­ją pa­li­wi­zu­mab, gdyż w przy­pad­ku uzy­ska­nia do­dat­nie­go wy­ni­ku prze­ry­wa się tę pro­fi­lak­ty­kę. Jest to uza­sad­nio­ne tym, że ry­zy­ko po­now­ne­go za­ka­że­nia RSV w tym sa­mym roku jest bar­dzo małe. Rów­nież w trak­cie ho­spi­ta­li­za­cji mogą być po­bie­ra­ne wy­ma­zy. Robi się to głów­nie w ce­lach epi­de­mio­lo­gicz­nych (by izo­lo­wać pa­cjen­tów do­dat­nich i w mia­rę moż­li­wo­ści nie kłaść ich z tymi RSV ujem­ny­mi).

Roz­po­zna­nie RSV i co da­lej?

• Po roz­po­zna­niu, naj­waż­niej­szym jest usta­le­nie czy pa­cjent wy­ma­ga ho­spi­ta­li­za­cji czy może zo­stać w domu. Tu de­cy­zja za­le­ży od le­ka­rza – po­dej­mu­je ją na pod­sta­wie sta­nu dziec­ka, współ­pra­cy z ro­dzi­ca­mi, ak­tu­al­nej sy­tu­acji i oko­licz­no­ści.
• Na­to­miast nie­za­leż­nie od tego gdzie, to le­cze­nie ZO jest tyl­ko i wy­łącz­nie ob­ja­wo­we. Nie ma spe­cy­ficz­nych le­ków prze­ciw­wi­ru­so­wych.

W za­sa­dzie żad­ne leki nie są ru­ty­no­wo za­le­ca­ne – cza­sa­mi, w przy­pad­ku wska­zań u kon­kret­ne­go pa­cjen­ta mogą być za­le­co­ne np. leki wziew­ne czy sól hi­per­to­nicz­na w ne­bu­li­za­cji (ta ostat­nia ma udo­wod­nio­ną sku­tecz­ność tyl­ko u pa­cjen­tów SOR/IP – zmniej­sza ry­zy­ko ho­spi­ta­li­za­cji, ale i tak są to dane ni­skiej ja­ko­ści).

• Nie­któ­rzy pa­cjen­ci będą też wy­ma­gać tle­no­te­ra­pii.
• Na­to­miast naj­waż­niej­sze są pra­wi­dło­we na­wod­nie­nie i oczysz­cza­nie dróg od­de­cho­wych z wy­dzie­li­ny i głów­nie te czyn­no­ści będą za­le­co­ne dzie­ciom le­czo­nym w wa­run­kach do­mo­wych.

Nie­ste­ty, na sa­mej cho­ro­bie nie koń­czą się pro­ble­my zwią­za­ne z wi­ru­sem. RSV uszka­dza na­bło­nek od­de­cho­wy, przez co po prze­by­ciu ZO do oko­ło 12.-13. mie­sią­ca ży­cia wy­stę­pu­je zwięk­szo­ne ry­zy­ko na­wro­tów ob­tu­ra­cji (zwę­że­nia) oskrze­li. Dla­te­go waż­ne jest, aby w ra­zie ko­lej­nej in­fek­cji po­in­for­mo­wać le­ka­rza o prze­by­ciu przez dziec­ko za­pa­le­nia oskrze­li­ków.

Czy moż­na ja­koś unik­nąć za­ka­że­nia RSV?

• Ze wzglę­du na dro­gę sze­rze­nia się za­ka­że­nia (kro­pel­ko­wa) za­po­bie­ga­nie in­fek­cji obej­mu­je głów­nie do­kład­ne my­cie rąk, a naj­le­piej ich od­ka­ża­nie pre­pa­ra­tem na ba­zie al­ko­ho­lu oraz uni­ka­nie cho­rych osób.
• Wie­my też, że kar­mie­nie pier­sią zmniej­sza ry­zy­ko i czę­stość in­fek­cji dróg od­de­cho­wych
• Po­nad­to nie­mow­lę­ta i małe dzie­ci po­win­ny uni­kać dymu ty­to­nio­we­go, gdyż szko­dli­we sub­stan­cje w nim za­war­te ob­ni­ża­ją od­por­ność.
• W pro­fi­lak­ty­ce in­fek­cji wi­ru­sem RS sto­su­je się go­to­we prze­ciw­cia­ło mo­no­klo­nal­ne skie­ro­wa­ne bez­po­śred­nio prze­ciw­ko wi­ru­so­wi – pa­li­wi­zu­mab.

Le­cze­nie RSV

Wska­za­nia do ta­kie­go le­cze­nia są in­dy­wi­du­al­ne i obej­mu­ją głów­nie dzie­ci przed­wcze­śnie uro­dzo­ne lub z wadą ukła­du krą­że­nia, któ­ra po­wo­du­je za­bu­rze­nia he­mo­dy­na­micz­ne.

W Pol­sce ist­nie­je pro­gram le­ko­wy pro­fi­lak­ty­ki za­ka­żeń wi­ru­sem RS, w ra­mach któ­re­go wcze­śnia­ki mogą otrzy­mać ten lek za dar­mo. Pro­gram roz­po­czy­na się 1 paź­dzier­ni­ka i trwa do 30 kwiet­nia. Nie­mow­lę­tom po­da­je się mak­sy­mal­nie 5 da­wek leku, mi­ni­mal­nie 3. Od­stęp mię­dzy daw­ka­mi wy­no­si je­den mie­siąc.

Do pro­gra­mu le­ko­we­go kwa­li­fi­ko­wa­ne są dzie­ci speł­nia­ją­ce na­stę­pu­ją­ce kry­te­ria:

• wiek cią­żo­wy po­ni­żej 28. ty­go­dnia lub roz­po­zna­na dys­pla­zja oskrze­lo­wo-płuc­na – dzie­ci te w mo­men­cie roz­po­czę­cia pro­fi­lak­ty­ki nie mogą ukoń­czyć 1. r.ż.,
• wiek cią­żo­wy 29-32 ty­go­dnie – dzie­ci te nie mogą skoń­czyć pół roku w mo­men­cie po­da­nia pierw­szej daw­ki.

Z cie­ka­wo­stek, wspo­mnę Wam jesz­cze, że nadal trwa­ją ba­da­nia nad szcze­pion­ką prze­ciw wi­ru­so­wi RS, je­den z ośrod­ków ba­daw­czych znaj­du­je się na­wet w Pol­sce. Mam na­dzie­ję, że za­koń­czą się one suk­ce­sem i nie­dłu­go ha­sło „RSV” nie bę­dzie mro­zi­ło ro­dzi­ców ma­lusz­ków.