Pa­mię­ta­cie, jak przy­cho­dzi­ła „baba do le­ka­rza” w ar­ty­ku­le Ni­co­li o ze­spo­le po­li­cy­stycz­nych jaj­ni­ków (PCOS)? Taka nor­mal­na, ge­ne­ral­nie zdro­wa ko­bie­ta z roz­po­zna­niem PCOS i oba­wą o swo­ją płod­ność.

Tym ra­zem przy­cho­dzi ko­bie­ta, ze swo­ją cór­ką, ale ich oba­wy są inne – mamę nie­po­ko­ją nie­re­gu­lar­ne mie­siącz­ki, a cór­kę nad­mier­ne owło­sie­nie i na­si­lo­ny trą­dzik. Część le­ka­rzy po­wie: „to nor­ma, nie­któ­re dziew­czyn­ki tak doj­rze­wa­ją” inni skie­ru­ją do gi­ne­ko­lo­ga po­dej­rze­wa­jąc moż­li­wość PCOS, jesz­cze inni wy­ślą ją do en­do­kry­no­lo­ga w celu oce­ny pa­ne­lu hor­mo­nal­ne­go. Któ­re po­stę­po­wa­nie jest słusz­ne? W su­mie to każ­de po tro­chu.

Dia­gno­zo­wa­nie PCOS u na­sto­la­tek

Po­ni­żej opi­szę naj­więk­sze pro­ble­my w dia­gno­sty­ce AP­COS czy­li ze­spo­łu po­li­cy­stycz­nych jaj­ni­ków u mło­dzie­ży (ang. ado­le­scent po­ly­cy­stic ova­ry syn­dro­me).

Jak pa­mię­ta­cie z ar­ty­ku­łu Ni­co­le, aby roz­po­znać PCOS u ko­biet mu­szą być obec­ne mi­ni­mum dwa z trzech kry­te­riów Rot­ter­dam­skich (2003):

• ob­raz USG cha­rak­te­ry­stycz­ny dla PCO tzw. PCOM ang. po­ly­cy­stic ova­rian mor­pho­lo­gy(u ko­biet do­ro­słych jest to cha­rak­te­ry­stycz­ny wy­gląd wie­lo­tor­bie­lo­wa­te­go jaj­ni­ka z pę­che­rzy­ka­mi uło­żo­ny­mi ob­wo­do­wo jak sznur ko­ra­li i/lub ob­ję­tość jaj­ni­ków >10mL);
• za­bu­rze­nia mie­siącz­ko­wa­nia rzad­kie men­stru­acje (oli­go­me­nor­r­hea), nie­re­gu­lar­ne i bez­owu­la­cyj­ne cy­kle (stąd m.in. pro­blem z zaj­ściem w cią­żę);
• ce­chy kli­nicz­ne i/lub bio­che­micz­ne(wy­ni­ki la­bo­ra­to­ryj­ne) nad­mia­ru mę­skich hor­mo­nów płcio­wych(an­dro­ge­nów) – np. nad­mier­ne owło­sie­nie typu mę­skie­go (hir­su­tyzm), trą­dzik, ły­sie­nie typu an­dro­ge­no­we­go (alo­pe­cia), ob­ni­że­nie bar­wy gło­su.

Te kry­te­ria nie są jed­nak wy­star­cza­ją­ce w przy­pad­ku dziew­cząt, któ­re nie za­koń­czy­ły pro­ce­su doj­rze­wa­nia. Ba­da­nia po­ka­zu­ją, że w okre­sie doj­rze­wa­nia u nor­mal­nych zdro­wych dziew­czyn MOŻE wy­stę­po­wać przej­ścio­wy nad­miar mę­skich hor­mo­nów płcio­wych (głów­nie te­sto­ste­ro­nu), po­wo­du­ją­cy przej­ścio­wo wy­stę­po­wa­nie ob­ja­wów hir­su­ty­zmu czy trą­dzi­ku.

Co wię­cej jaj­ni­ki dziew­cząt doj­rze­wa­ją­cych mogą być po­więk­szo­ne. PCOM stwier­dzo­no u 40% zdro­wych dziew­cząt 2 lata od pierw­szej mie­siącz­ki, a u 33,3% na­wet 4 lata po pierw­szej mie­siącz­ce, bez ja­kich­kol­wiek in­nych ob­ja­wów i nie­pra­wi­dło­wo­ści me­ta­bo­licz­nych zwią­za­nych z PCOS

• (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pub­med/20650451)

Czy w ta­kim ra­zie mo­że­my w ogó­le roz­po­zna­wać AP­COS czy je­dy­nie po­dej­rze­wać zwięk­szo­ne ry­zy­ko roz­wo­ju PCOS w przy­szło­ści? A może dać tym dziew­czy­nom świę­ty spo­kój i za dia­gno­sty­kę za­brać się po za­koń­cze­niu doj­rze­wa­nia?

Naj­now­sze mię­dzy­na­ro­do­we wy­tycz­ne do­ty­czą­ce dziew­cząt (In­ter­na­tio­nal Con­sor­tium of Pa­edia­tric En­do­cri­no­lo­gy ICPE i Cli­ni­cal Prac­ti­ce Com­mit­tee for the dia­gno­sis of PCOS in ado­le­scents) za­wie­ra­ją kry­te­ria znacz­nie ostrzej­sze niż te dla ko­biet. Zo­sta­ły one po­dzie­lo­ne na trzy gru­py:

1) WY­MA­GA­NE: nie­re­gu­lar­ne mie­siącz­ki/rzad­ko wy­stę­pu­ją­ce mie­siącz­ki; nad­miar mę­skich hor­mo­nów płcio­wych (za­rów­no wy­ni­ki la­bo­ra­to­ryj­ne jak i ob­ja­wy kli­nicz­ne);

2) DO­DAT­KO­WE: PCOM, na­si­lo­ny trą­dzik nie pod­da­ją­cy się stan­dar­do­we­mu le­cze­niu der­ma­to­lo­gicz­ne­mu;

3) NIE­ZA­LE­CA­NE: oty­łość, in­su­li­no­opor­ność, hi­per­in­su­li­ne­mia, inne bio­mar­ke­ry mar­ke­ry (AMH – anti-Mul­le­rian hor­mo­ne, sto­su­nek te­sto­ste­ro­nu do di­hy­dro­te­sto­ste­ro­nu- T/DTH ra­tio), ro­go­wa­ce­nie ciem­ne.

Do­dat­ko­wo pa­cjent­ka po­win­na być 2 lata po pierw­szej mie­siącz­ce (me­nar­che), dla­te­go że w cią­gu pierw­szych dwóch lat od me­nar­che fi­zjo­lo­gicz­ne są nie­re­gu­lar­ne I bez­owu­la­cyj­ne cy­kle. Nie­mniej jed­nak wy­tycz­ne Ame­ri­can Aca­de­my of Pe­dia­trics (AAP) pod­kre­śla­ją, że każ­de cy­kle krót­sze niż 19 dni lub dłuż­sze niż 90 dni są cy­kla­mi nie­pra­wi­dło­wy­mi i nie po­win­no się ich igno­ro­wać nie­zleż­nie od cza­su jaki upły­nął od me­nar­che. W ta­kiej sy­tu­acji nie­zwłocz­nie na­le­ży zgło­sić się do le­ka­rza na pla­no­wą wi­zy­tę, a naj­le­piej do le­ka­rzy – za­rów­no gi­ne­ko­lo­ga jak i en­do­kry­no­lo­ga dzie­cię­ce­go.

W oce­nie hor­mo­nal­nej po­win­no brać się pod uwa­gę pod­wyż­sze­nie te­sto­ste­ro­nu >55ng/dL (czy­li stę­że­nie ta­kie jak u ko­biet) oraz pod­wyż­sze­nie współ­czyn­ni­ka wol­nych an­dro­ge­nów (ang. FAI free an­dro­gen in­dex).

PCOM zo­sta­ło uzna­ne za kry­te­rium o war­to­ści do­dat­ko­wej, ale nie po­win­no ono sta­no­wić pod­sta­wy roz­po­zna­nia. Do­dat­ko­wo wie­lo­tor­bie­lo­wa­tość czę­sto jest ob­ser­wo­wa­na w okre­sie doj­rze­wa­nia, dla­te­go w tej gru­pie wie­ko­wej oce­nia­my ob­ję­tość jaj­ni­ka w celu roz­po­zna­nia PCOM. Ob­ję­tość jaj­ni­ków u dziew­cząt po­win­na wy­no­sić >12mL.

W celu po­sta­wie­nia dia­gno­zy wy­ma­ga­ne jest speł­nie­nie przez pa­cjent­kę wszyst­kich wy­ma­ga­nych kry­te­riów.

Lin­ki do ory­gi­nal­nych wy­tycz­nych:

• http://pe­dia­trics.aap­pu­bli­ca­tions.org/con­tent/136/6/1154
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pub­med/29156452
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pub­med/25833060

Ma to na celu ogra­ni­cze­nie nad­roz­po­zna­wal­no­ści AP­COS, jed­nak bez ry­zy­ka prze­ocze­nia pa­cjen­tek z pod­wyż­szo­nym ry­zy­kiem roz­wo­ju PCOS w przy­szło­ści czy peł­no­obja­wo­wym AP­COS.

U ta­kich pa­cjen­tek wdro­że­nie wcze­snej pro­fi­lak­ty­ki i te­ra­pii za­bu­rzeń zwią­za­nych z PCOS, może za­osz­czę­dzić w przy­szło­ści wie­lu stre­sów, mię­dzy in­ny­mi z nie­po­wo­dze­nia­mi z zaj­ściem bądź utrzy­ma­niem cią­ży, ale tak­że z in­ny­mi po­wi­kła­nia­mi:

1. Ze wzglę­du na rzad­kie mie­siącz­ki czy­li rzad­kie złusz­cza­nie się bło­ny ślu­zo­wej ma­ci­cy (en­do­me­trium) może do­cho­dzić do nad­mier­ne­go roz­ro­stu en­do­me­trium. Praw­do­po­dob­nie z tego po­wo­du, do pary z za­bu­rze­nia­mi pro­por­cji mię­dzy hor­mo­na­mi płcio­wy­mi wy­stę­pu­ją­cy­mi w PCOS, pa­cjent­ki są bar­dziej na­ra­żo­ne na raka en­do­me­trium.
2. Cu­krzy­cą typu II oraz cu­krzy­cą cią­żo­wą.
3. Oty­ło­ścią oraz ze­spo­łem me­ta­bo­licz­nym.
4. Cho­ro­ba­mi ukła­du ser­co­wo-na­czy­nio­we­go.

Le­cze­nie ze­spo­łu po­li­cy­stycz­nych jaj­ni­ków u na­sto­la­tek

Jak to już było po­wie­dzia­ne w ar­ty­ku­le od­no­śnie PCOS u ko­biet:

W le­cze­niu PCOS – jed­ną z naj­waż­niej­szych me­tod jest ak­tyw­ność fi­zycz­na i die­ta. Udo­wod­nio­no, że ko­bie­ty, któ­re ob­ni­żą masę cia­ła (oczy­wi­ście tyl­ko te, któ­re pier­wot­nie przy roz­po­zna­niu mają nad­wa­gę) mają dużo więk­sze szan­se na na­tu­ral­ne po­czę­cie bez po­mo­cy le­ka­rzy oraz na po­pra­wę re­gu­lar­no­ści cy­kli mie­sięcz­nych, nie mó­wiąc już o oczy­wi­stym, czy­li o po­pra­wie me­ta­bo­li­zmu (to­le­ran­cji) glu­ko­zy.

U czę­ści pa­cjen­tek le­karz może też za­le­cić met­for­mi­nę, ale bez zmia­ny sty­lu ży­cia to le­cze­nie nie bę­dzie mia­ło sen­su. Do­dat­ko­wo u nie­któ­rych pa­cjen­tek moż­na sto­so­wać le­cze­nie hor­mo­nal­ne – o jego włą­cze­niu za­de­cy­du­je gi­ne­ko­log lub en­do­kry­no­log dzie­cię­cy.

Au­tor ar­ty­ku­łu: lek. Mo­ni­ka Mil­cza­rek – mama, re­zy­dent pe­dia­trii, pro­fil na In­sta­gra­mie @pe­dia­tric_mama