Siat­ki cen­ty­lo­we są gra­ficz­nym od­wzo­ro­wa­niem roz­kła­du da­nej ce­chy (np. wzro­stu, masy cia­ła, ci­śnie­nia tęt­ni­cze­go krwi, ob­wo­du gło­wy) w po­pu­la­cji, naj­czę­ściej w za­leż­no­ści od płci i wie­ku (ale mogą być też ta­kie, któ­re po­ka­zu­ją za­leż­ność np. od wzro­stu).

Spis tre­ści:

1. Po co są siat­ki cen­ty­lo­we?
2. Jak czy­tać siat­ki cen­ty­lo­we?
3. Nor­my

Po co są siat­ki cen­ty­lo­we?

O ile u do­ro­słych mo­że­my za­sto­so­wać sztyw­ne nor­my, o tyle u dzie­ci wszyst­ko zmie­nia się z wie­kiem, więc ta­kich norm usta­lić się nie da. Trze­ba też pa­mię­tać, że masa cia­ła czy wzrost dziec­ka za­le­żą od wie­lu czyn­ni­ków – za­rów­no ge­ne­tycz­nych, jak i śro­do­wi­sko­wych.

Dla­te­go dzie­ci mogą się od sie­bie róż­nić, na­wet bar­dzo, co wca­le nie musi ozna­czać, że któ­reś z nich jest cho­re!

Jak ro­zu­mieć wy­nik?

Je­śli Two­je dziec­ko jest np. na 25. cen­ty­lu dla wzro­stu, to zna­czy, że 25% dzie­ci tej sa­mej płci i w tym sa­mym wie­ku ma taki sam wzrost lub jest od nie­go niż­sze, a tym sa­mym 75% jest od nie­go wyż­sze.

Jak czy­tać siat­ki cen­ty­lo­we?

Na­le­ży zna­leźć in­te­re­su­ją­cą nas siat­kę (masy cia­ła, wzro­stu, BMI, ob­wo­du gło­wy) w wer­sji dla płci na­sze­go dziec­ka. Na osi od­cię­tych (po­zio­mej) znaj­du­je­my wiek na­sze­go dziec­ka a na osi rzęd­nych (pio­no­wej) war­tość ce­chy, jaką spraw­dza­my.

Na­stęp­nie pro­wa­dzi­my „li­nie” pro­sto­pa­dłe do osi prze­cho­dzą­ce przez zna­le­zio­ne war­to­ści i w miej­scu ich prze­cię­cia sta­wia­my krop­kę. Je­śli krop­ka „wy­pad­nie” do­kład­nie na li­nii ozna­cza­ją­cej dany cen­tyl, np. 75. mó­wi­my, że dana ce­cha jest na 75. cen­ty­lu. Je­śli wy­pad­nie mię­dzy li­nia­mi, np. 50. a 75., nie za­okrą­gla­my w górę ani w dół, tyl­ko mó­wi­my, że dana ce­cha jest po­mię­dzy 50. a 75. cen­ty­lem. Ten ob­szar mię­dzy li­nia­mi cen­ty­li na­zy­wa­my ka­na­łem cen­ty­lo­wym.

Ko­lej­ne po­mia­ry da­dzą nam wy­kres, któ­ry po­zwo­li na oce­nę tego, jak zmie­nia się dana ce­cha w cza­sie.

Jaki cen­tyl uzna­je­my za nor­mę?

W in­ter­pre­ta­cji sia­tek cen­ty­lo­wych mó­wi­my o dwóch ro­dza­jach norm – wą­skiej i sze­ro­kiej. Świa­to­wa Or­ga­ni­za­cja Zdro­wia (WHO) za­le­ca, aby za te nor­my przy­jąć od­po­wied­nio jed­no i dwa od­chy­le­nia stan­dar­do­we (SD) (oko­ło 15./85. i 3./97. cen­ty­la).

W na­szym kra­ju je­ste­śmy przy­zwy­cza­je­ni do nie­co od­mien­nych ka­na­łów cen­ty­lo­wych*, wo­bec cze­go za nor­my naj­czę­ściej uzna­je się: wą­ską – 10.-90. cen­tyl, oraz sze­ro­ką – 3.-97. cen­tyl. Je­śli dziec­ko jest po­wy­żej 97. cen­ty­la lub po­ni­żej 3. – zna­czy, że jego wzrost/masa cia­ła/ci­śnie­nie tęt­ni­cze/ob­wód gło­wy jest za duże lub za małe – ko­niecz­nie na­le­ży wów­czas skon­sul­to­wać się z le­ka­rzem. Je­śli jest po­mię­dzy 3. a 10. cen­ty­lem lub 90. a 97. – wy­ma­ga bacz­nej ob­ser­wa­cji i rów­nież war­to po­roz­ma­wiać o tym ze swo­im pe­dia­trą.

*ory­gi­nal­ne siat­ki cen­ty­lo­we WHO po­sia­da­ją ka­na­ły cen­ty­lo­we 3.-15.-50.-85.-97.
Siat­ki pol­skie mają ka­na­ły 3.-10.-25.-50.-75.-90.-97.

Dla­cze­go jest kil­ka ro­dza­jów sia­tek i z któ­rych po­win­ni­śmy de fac­to ko­rzy­stać?

Naj­le­piej chy­ba zna­ne są „sta­re” siat­ki cen­ty­lo­we do oce­ny roz­wo­ju so­ma­tycz­ne­go dzie­ci i mło­dzie­ży Za­kła­du Roz­wo­ju Dzie­ci i Mło­dzie­ży In­sty­tu­tu Mat­ki i Dziec­ka opra­co­wa­ne przez I. Pal­czew­ską i Z. Niedź­wiec­ką.
LINK

Są to siat­ki opra­co­wa­ne w 1999 roku na pod­sta­wie ba­dań na gru­pie ok. 600 dzie­ci war­szaw­skich. Ich ogrom­nym plu­sem jest cią­głość – uwzględ­nia­ją dzie­ci od uro­dze­nia do 18. roku ży­cia. War­to za­uwa­żyć, że te siat­ki są opra­co­wa­ne na ma­łej miej­skiej po­pu­la­cji w cza­sach, gdy kar­mie­nie pier­sią nie było tak po­wszech­ne i dłu­gie jak jest to za­le­ca­ne.

Al­ter­na­ty­wą są siat­ki opra­co­wa­ne przez WHO. Dane do ich stwo­rze­nia były zbie­ra­ne na 5 kon­ty­nen­tach (udział bra­ły Bra­zy­lia, Gha­na, In­die, Nor­we­gia, Oman, USA) uwzględ­nio­no w nich gru­pę ok. 8,5 ty­sią­ca zdro­wych dzie­ci kar­mio­nych pier­sią. Co cie­ka­we – oka­za­ło się, że wszyst­kie te dzie­ci ro­sły w nie­mal iden­tycz­ny spo­sób! Ich mi­nu­sem jest to, że ba­da­nia an­tro­po­me­trycz­ne były pro­wa­dzo­ne przez 5 lat, a więc uwzględ­nia­ją tyl­ko dzie­ci do 5. roku ży­cia.

Obec­nie mamy też pol­skie siat­ki cen­ty­lo­we opra­co­wa­ne przez In­sty­tut Mat­ki i Dziec­ka na pod­sta­wie da­nych ze­bra­nych przez WHO jed­nak uwzględ­nia­ją­ce „na­sze” cen­ty­le.

Siat­ki OLA/OLAF to nowe pol­skie siat­ki opra­co­wa­ne przez Cen­trum Zdro­wia Dziec­ka w la­tach 2007-2012. Ich głów­nym ce­lem było okre­śle­nie war­to­ści ci­śnie­nia tęt­ni­cze­go pol­skich dzie­ci. Przy oka­zji ba­da­no rów­nież wzrost i masę cia­ła. OLAF uwzględ­nia dzie­ci szkol­ne – a więc od 7. do 18. roku ży­cia. Ba­da­niem ob­ję­to ok. 17 tys. dzie­ci z lo­so­wo wy­bra­nych szkół w 16 wo­je­wódz­twach. Pro­jekt OLA uwzględ­nia do­dat­ko­wo dzie­ci od 3. roku ży­cia.

Po­nie­waż kar­mie­nie pier­sią jest naj­bar­dziej na­tu­ral­nym spo­so­bem ży­wie­nia dzie­ci, roz­wój dzie­ci kar­mio­nych mle­kiem mamy uzna­je się za opty­mal­ny. Dla­te­go też zgod­nie z za­le­ce­nia­mi WHO po­win­ni­śmy ko­rzy­stać ze stwo­rzo­nych przez tę or­ga­ni­za­cję sia­tek przez pierw­sze 2 lata ży­cia lub dłu­żej (w za­leż­no­ści od do­stęp­no­ści miej­sco­wych sia­tek), a na­stęp­nie z sia­tek lo­kal­nych lub w ra­zie ich bra­ku ze zre­kon­stru­owa­nych sia­tek cen­ty­lo­wych NCHS z 1977 (obej­mu­ją one dzie­ci z Afry­ki, Azji i Eu­ro­py).

Czy­li w pol­skich wa­run­kach do 3. roku ży­cia po­win­ni­śmy ko­rzy­stać z sia­tek WHO a na­stęp­nie do 18. roku ży­cia OLA/OLAF. Ta­kie też siat­ki są umiesz­czo­ne w no­wych Ksią­żecz­kach Zdro­wia Dziec­ka, róż­nią się jed­nak one gra­ficz­nie od tych z lin­ków po­wy­żej. Nie­ste­ty, siat­ki WHO zo­sta­ły umiesz­czo­ne w wer­sji z od­chy­le­nia­mi stan­dar­do­wy­mi (SD) za­miast cen­ty­li, na do­da­tek bar­dzo nie­czy­tel­nej. Utrud­nia to in­ter­pre­ta­cję nie tyl­ko ro­dzi­com, ale i le­ka­rzom.

Spra­wa trosz­kę się kom­pli­ku­je w przy­pad­ku wcze­śnia­ków, zwłasz­cza tych z hi­po­tro­fią. Masę cia­ła, dłu­gość i ob­wód gło­wy dzie­ci przed­wcze­śnie uro­dzo­nych po­win­ni­śmy od­no­sić do spe­cjal­nie prze­zna­czo­nych dla tej gru­py sia­tek cen­ty­lo­wych. Po­dob­nie jak w przy­pad­ku dzie­ci do­no­szo­nych, obec­nie nie za­le­ca się już sto­so­wa­nia sta­rych sia­tek opra­co­wa­nych przez Pal­czew­ską i Niedź­wiec­ką.

Zgod­nie ze Stan­dar­dem Po­stę­po­wa­nia w Neo­na­to­lo­gii, dla dzie­ci uro­dzo­nych przed­wcze­śnie po­win­ni­śmy ko­rzy­stać z sia­tek opra­co­wa­nych przez Fen­ton, któ­re uwzględ­nia­ją wiek post­kon­cep­cyj­ny. Na­stęp­nie, z wy­mie­nio­nych wy­żej sia­tek WHO, przy czym do 2. rż. po­win­ni­śmy uwzględ­niać wiek sko­ry­go­wa­ny*. Siat­ki Fen­ton do­stęp­ne są w pol­skiej wer­sji na stro­nie Uni­wer­sy­te­tu Cal­ga­ry.

*wiek sko­ry­go­wa­ny = wiek me­try­kal­ny – bra­ku­ją­ce ty­go­dnie cią­ży albo czas jaki upły­nął od pla­no­wa­nej daty po­ro­du.

Np. Dziec­ko uro­dzi­ło się w 32. Hbd. Od po­ro­du mi­nę­ło 7 mie­się­cy. Wiek me­try­kal­ny to 7 mie­się­cy. Wiek sko­ry­go­wa­ny 7 mie­się­cy – 8 ty­go­dni = 5 mie­się­cy.

Na­le­ży też pa­mię­tać, że nie­któ­re ze­spo­ły ge­ne­tycz­ne wią­żą­ce się z za­bu­rze­nia­mi wzra­sta­nia mogą po­wo­do­wać, że zwy­kłe siat­ki cen­ty­lo­we będą nie­mia­ro­daj­ne. Dla dzie­ci do­tknię­tych nie­któ­ry­mi z nich do­stęp­ne są spe­cjal­ne siat­ki cen­ty­lo­we, np.:

Ze­spół Do­wna:

• https://www.cdc.gov/ncbd­dd/bir­th­de­fects/do­wn­syn­dro­me/growth-charts.html

Ze­spół Di­Ge­or­ge’a:

• http://www.22q.org/re­so­ur­ces-for-22q/growth-charts-2/

Ze­spół Mar­fa­na:

• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/ar­tic­les/PMC4479945/

Kie­dy po­mia­ry na­nie­sio­ne na siat­ki po­win­ny Cię mar­twić?

• Je­śli stwier­dza­my, że dany po­miar jest poza nor­mą. (patrz wy­żej).
• Je­śli po­mię­dzy masą cia­ła a wzro­stem jest róż­ni­ca 2 ka­na­łów cen­ty­lo­wych.
• Je­śli wy­kres ko­lej­nych po­mia­rów Two­je­go dziec­ka zmie­nia 2 ka­na­ły cen­ty­lo­we.

Moje dziec­ko jest za chu­de! Co ro­bić?

• Pa­mię­taj, że sam po­miar masy cia­ła jest nie do koń­ca mia­ro­daj­ny. Li­czy się też tem­po wzra­sta­nia i jej sto­su­nek do wzro­stu.

• Ob­licz jego BMI (body mass in­dex) wg wzo­ru: masa cia­ła(kg)/wzrost(m)2. Lub sko­rzy­staj z kal­ku­la­to­ra na stro­nie ma­ma­gi­ne­ko­log.pl. Wy­nik na­nieś na siat­kę cen­ty­lo­wą BMI.

• Za­sta­nów się, czy Twój Ma­luch nie przy­szedł na świat za wcze­śnie. Dla wcze­śnia­ków sto­su­je­my spe­cjal­ne siat­ki.

• Je­śli nadal się mar­twisz – za­py­taj o to swo­je­go pe­dia­try. U dzie­ci masa cia­ła jest waż­nym wskaź­ni­kiem do­bro­sta­nu. Ra­zem usta­li­cie, czy jest po­wód do nie­po­ko­ju.

Moje dziec­ko jest za ni­skie! Co ro­bić?

• Naj­pierw na­nieś jego wzrost na siat­kę cen­ty­lo­wą – może tyl­ko To­bie wy­da­je się ni­skie.
• Pa­mię­taj, że wzrost czę­ścio­wo za­le­ży od ge­nów. Prze­wi­dy­wa­ny wzrost dziec­ka mo­żesz ła­two ob­li­czyć wg wzo­ru: do­stęp­ne­go w kal­ku­la­to­rze prze­wi­dy­wa­ne­go wzro­stu dziec­ka.

Uzy­ska­ny wy­nik mo­żesz na­nieść na siat­kę cen­ty­lo­wą (dla da­nej płci i 18. r.ż.) – je­śli wzrost Two­je­go dziec­ka jest mniej­szy o 2 ka­na­ły cen­ty­lo­we – wy­ma­ga kon­sul­ta­cji z le­ka­rzem.

Nadal od­czu­wasz nie­po­kój?

Skon­sul­tuj się z pe­dia­trą. Być może Two­je dziec­ko wy­ma­ga kon­sul­ta­cji en­do­kry­no­lo­gicz­nej.

Chcia­ła­bym jesz­cze zwró­cić uwa­gę na róż­ni­cę w po­mia­rach przed i po 2 rż. Czę­sto w tym okre­sie od­no­to­wu­je się „spa­dek” w ka­na­łach cen­ty­lo­wych, co może za­nie­po­ko­ić ro­dzi­ców. Jest to zwią­za­ne z tym, że wcze­śniej dzie­ci są mie­rzo­ne na le­żą­co (co może za­wy­żać po­miar) a od 2. rż. już na sto­ją­co. Taka sy­tu­acja ma miej­sce zwłasz­cza przy na­no­sze­niu na sta­re siat­ki cen­ty­lo­we. Siat­ki WHO uwzględ­nia­ją ten błąd.

A! I przy oka­zji – nie mar­tw­cie się, że dziec­ko Wam się „skra­ca” po po­ro­dzie. Tu też jest pro­blem z błę­dem po­mia­ru. Po uro­dze­niu no­wo­ro­dek mie­rzo­ny jest po krzy­wi­znach cia­ła – od czub­ka gło­wy miar­kę pro­wa­dzi się po szyi, plec­kach, pu­pie, tyl­nej czę­ści nó­żek aż do pięt. Po­tem, kie­dy już mamy pew­ność, że sta­wy bio­dro­we są zdro­we i moż­na mu nóż­ki wy­pro­sto­wać, mie­rzo­ny jest na pła­skiej miar­ce, czy­li bez uwzględ­nie­nia za­głę­bień ciał­ka.

Moje dziec­ko jest za wy­so­kie! Co ro­bić?

• Wy­so­ki wzrost bar­dzo rzad­ko jest ob­ja­wem cho­ro­by.
• Za­sta­nów się, czy Wy jako ro­dzi­ce nie je­ste­ście wy­so­cy.
• Po­rów­naj wzrost dziec­ka z jego masą. Im młod­sze dziec­ko, tym czę­ściej wy­so­ki wzrost idzie w pa­rze z dużą masą cia­ła.

Moje dziec­ko jest za gru­be! Co ro­bić?

• Naj­pierw po­licz jego BMI. Może wca­le nie jest gru­be tyl­ko ogól­nie duże? Zgod­nie z de­fi­ni­cją WHO u dzie­ci roz­po­zna­je­my nad­wa­gę przy BMI na 85. cen­ty­lu lub wyż­szym, ale po­ni­żej 95. cen­ty­la. Od 95. cen­ty­la w górę mó­wi­my już o oty­ło­ści. (lub wg pol­skich norm od­po­wied­nio 90.<97 centyl i >=97. cen­ty­la).
• Nie igno­ruj tego ob­ja­wu – obec­nie co­raz wię­cej dzie­ci jest oty­łych. Prze­kar­mia­nie dzie­ci może być przy­czy­ną oty­ło­ści w wie­ku do­ro­słym i wszyst­kich cho­rób z nią zwią­za­nych.
• Je­śli uwa­żasz, że Twój Ma­luch waży za dużo, skon­sul­tuj się z pe­dia­trą – na pew­no po­mo­że Wam pod­jąć od­po­wied­nie kro­ki.

Moje dziec­ko ma za dużą/za małą gło­wę! Co ro­bić?

• Po pierw­sze, na­nieś na siat­ki cen­ty­lo­we wszyst­kie po­mia­ry ob­wo­du głów­ki i sprawdź czy fak­tycz­nie są poza nor­mą. Je­śli tak, skon­sul­tuj się z pe­dia­trą.
• Od­nieś cen­tyl ob­wo­du gło­wy do dłu­go­ści i masy cia­ła dziec­ka – je­śli „całe dziec­ko” jest na 97. cen­ty­lu to jest to zde­cy­do­wa­nie mniej nie­po­ko­ją­ce niż duża gło­wa u poza tym ma­łe­go dziec­ka
• Zwróć uwa­gę czy ob­wód gło­wy nie zmie­nia ka­na­łów cen­ty­lo­wych. Je­śli krzy­wa wy­kre­su szy­bu­je w górę lub spa­da w dół, ko­niecz­nie skon­sul­tuj się z pe­dia­trą – może być ko­niecz­ne ba­da­nie ob­ra­zo­we gło­wy albo kon­sul­ta­cja spe­cja­li­stycz­na

To by chy­ba było na tyle. Mam na­dzie­ję, że po lek­tu­rze tego ar­ty­ku­łu siat­ki cen­ty­lo­we będą dla Was cho­ciaż trosz­kę bar­dziej zro­zu­mia­łe.