Może wy­stą­pić u osób w każ­dym wie­ku, tak­że u tych, któ­rzy do tej pory byli zu­peł­nie zdro­wi. Co istot­ne, w ostat­nich la­tach czę­stość cięż­kich re­ak­cji aler­gicz­nych i ana­fi­lak­sji wzra­sta. Sza­cu­je się, że stan za­gro­że­nia ży­cia spo­wo­do­wa­ny aler­ge­nem wy­stę­pu­je z czę­sto­ścią 5-15 przy­pad­ków na 100 000 osób. Pa­mię­taj­cie jed­nak, że dane te są jed­nak nie­peł­ne, bo wie­le przy­pad­ków ana­fi­lak­sji po­zo­sta­je nie­roz­po­zna­nych.

Nie­ste­ty naj­więk­szą licz­bę zgo­nów spo­wo­do­wa­nych ana­fi­lak­sją po­wo­du­ją leki, po­tem jady owa­dów, i ko­lej­no po­kar­my.

Do naj­częst­szych przy­czyn re­ak­cji ana­fi­lak­tycz­nej na­le­żą:

• po­kar­my (np. biał­ka mle­ka kro­wie­go, biał­ka jaja ku­rze­go, orzesz­ki ziem­ne, orze­chy drzew­ne, ryby, owo­ce mo­rza, psze­ni­ca, soja, se­zam);
• leki (np. an­ty­bio­ty­ki, nie­ste­ro­ido­we leki prze­ciw­za­pal­ne, in­su­li­na);
• użą­dle­nia owa­dów błon­ko­skrzy­dłych;
• la­teks;
• pre­pa­ra­ty krwi;
• środ­ki jo­do­wo-kon­tra­sto­we.

Dziś Wa­szą uwa­gę chce­my prze­kie­ro­wać na ana­fi­lak­sję zwią­za­ną z po­kar­mem, któ­ra jest naj­częst­szą for­mą ana­fi­lak­sji u dzie­ci. Po­ja­wia się ona po przy­pad­ko­wym spo­ży­ciu aler­ge­nu (biał­ka mle­ka, biał­ka jaja, orze­chy), po przy­pad­ko­wym wzie­wie aler­ge­nu po­kar­mo­we­go obec­ne­go w po­wie­trzu (orze­chy, ryby, psze­ni­ca), po ze­tknię­ciu aler­ge­nu ze skó­rą (orze­chy, ryby, biał­ka mle­ka, biał­ko jaja), a tak­że w cza­sie dia­gno­sty­ki aler­gii przy wy­ko­ny­wa­niu pró­by pro­wo­ka­cyj­nej pod nad­zo­rem le­ka­rza.

I te­raz py­ta­nie do Was, któ­ry z wy­mie­nio­nych me­cha­ni­zmów wy­da­je Wam się mało praw­do­po­dob­ny?

Pew­nie ten wziew­ny? Nic dziw­ne­go, sko­ro cią­gle sły­szy­my o przy­pad­kach dzie­ci z sil­ną aler­gią na orzesz­ki ziem­ne, u któ­rych do wstrzą­su do­cho­dzi na przy­kład w sa­mo­lo­cie. Jed­nak tu ro­dzi się ko­lej­ne py­ta­nie: jak do­szło u nich do wstrzą­su, sko­ro prze­cież na po­kła­dzie nie spo­ży­wa­ły po­kar­mów za­wie­ra­ją­cych aler­gen? Otóż „win­ny” bywa naj­czę­ściej inny pa­sa­żer, któ­ry kil­ka sie­dzeń da­lej jadł orzesz­ki ziem­ne.

Oby jak naj­wię­cej hi­sto­rii, któ­re w ta­kich sy­tu­acjach do­brze się koń­czą. Jed­nak sami wi­dzi­cie, że spec­trum siły me­cha­ni­zmów wy­wo­ła­nia re­ak­cji ana­fi­lak­sji zwią­za­ne z aler­ge­nem po­kar­mo­wym, nie ba­zu­je wy­łącz­nie na sa­mym bez­po­śred­nim spo­ży­ciu po­kar­mów. I o tym war­to pa­mię­tać!

Ob­ja­wy ana­fi­lak­sji

Są róż­ne, mogą być mniej lub bar­dziej wy­ra­żo­ne, przy czym prze­bieg ana­fi­lak­sji jest cał­ko­wi­cie nie­prze­wi­dy­wa­ny i na­wet po­cząt­ko­wo ła­god­ne ob­ja­wy mogą zwia­sto­wać cięż­ką re­ak­cję. Ob­ja­wy ana­fi­lak­sji po­ja­wia­ją się w cią­gu kil­ku mi­nut, zwy­kle nie póź­niej niż po jed­nej do dwóch go­dzin od kon­tak­tu z aler­ge­nem.

Sama cięż­kość re­ak­cji aler­gicz­nej za­le­ży od wie­lu czyn­ni­ków, ta­kich jak wiek dziec­ka, cho­ro­by współ­ist­nie­ją­ce, ro­dzaj, wła­ści­wo­ści i ilość aler­ge­nu. Waż­ne, by umieć je roz­po­znać i być go­to­wym na po­da­nie ad­re­na­li­ny.

Re­ak­cja na aler­gen może do­ty­czy ca­łe­go or­ga­ni­zmu, może prze­bie­gać ła­god­nie i dać tyl­ko ob­ja­wy skór­ne, ale mogą po­ja­wić się też cięż­sze ob­ja­wy z ukła­du od­de­cho­we­go, po­kar­mo­we­go, czy ner­wo­we­go.

Kla­sy­fi­ka­cja ob­ja­wów do­ty­czą­ca re­ak­cji na aler­ge­ny po­kar­mo­we:

Ob­ja­wy na­si­lo­ne

Dro­gi od­de­cho­we:

• przy­spie­szo­ny od­dech, płyt­ki od­dech,
• dusz­ność,
• świsz­czą­cy od­dech,
• na­si­lo­ny, su­chy, upo­rczy­wy ka­szel,
• chryp­ka,
• obrzęk gar­dła,
• ucisk w klat­ce pier­sio­wej.

Jama ust­na:

• trud­ność w prze­ły­ka­niu,
• bo­le­sne prze­ły­ka­nie,
• trud­no­ści z mó­wie­niem,
• obrzęk ję­zy­ka,

Układ ner­wo­wy:

• na­gła zmia­na ak­tyw­no­ści lub za­cho­wa­nia,
• za­wro­ty gło­wy,
• na­głe osła­bie­nie,
• dez­orien­ta­cja,
• na­gła sen­ność,
• prze­ra­że­nie, lęk przed śmier­cią.

Układ krą­że­nia:

• na­gły spa­dek ci­śnie­nia tęt­ni­cze­go,
• bla­dość, „la­nie się przez ręce”,
• omdle­nie.

Cięż­kie ob­ja­wy ana­fi­lak­sji to utra­ta przy­tom­no­ści i na­głe za­trzy­ma­nie krą­że­nia

Ob­ja­wy ła­god­ne/umiar­ko­wa­ne

Skó­ra:

• świąd skó­ry, warg, nosa, oczu,
• po­krzyw­ka,
• obrzęk ust, po­wiek.

Prze­wód po­kar­mo­wy:

• dys­kom­fort w ja­mie brzusz­nej,
• kur­czo­we bóle brzu­cha,
• śli­no­tok,
• świąd, mro­wie­nie jamy ust­nej i pod­nie­bie­nia,
• nud­no­ści,
• wy­mio­ty,
• bie­gun­ka.

Gór­ne dro­gi od­de­cho­we:

• ki­cha­nie,
• wy­ciek z nosa,
• umiar­ko­wa­ny świąd gar­dła.

Jak po­móc oso­bie we wstrzą­sie ana­fi­lak­tycz­nym?

To bar­dzo waż­ne py­ta­nie, bo na­sza świa­do­mość i szyb­kie dzia­ła­nia są tu klu­czo­we. Dla­te­go pa­mię­taj o po­niż­szych kro­kach:

1. Prze­rwij eks­po­zy­cję na aler­gen.
2. Po­łóż cho­re­go.
3. Sprawdź droż­ność dróg od­de­cho­wych, puls, stan świa­do­mo­ści.
4. Po­daj ad­re­na­li­nę w mię­sień w przed­nio-bocz­ną część uda.
5. We­zwij po­go­to­wie.
6. Przy­go­tuj się na ewen­tu­al­ną re­su­scy­ta­cję.

Kie­dy po­da­je­my ad­re­na­li­nę?

Le­kiem ra­tu­ją­cym ży­cie w ana­fi­lak­sji jak już wie­cie jest ad­re­na­li­na. Lek prze­pi­sy­wa­ny jest na re­cep­tę i wy­stę­pu­je w au­tow­strzy­ki­wa­czu lub w am­plu­ko­strzy­kaw­ce. Nie ist­nie­ją bez­względ­ne prze­ciw­wska­za­nia do po­da­nia ad­re­na­li­ny. Czy po­da­jąc ad­re­na­li­nę oso­bie do­ro­słej czy dziec­ku z ana­fi­lak­sją nie zro­bi­my jej krzyw­dy? Nie! krzyw­dę zro­bi­my je­śli ma­jąc do­stęp do ad­re­na­li­ny jej nie po­da­my przez co ob­ja­wy bar­dzo się na­si­lą za­gra­ża­jąc ży­ciu.

W przy­pad­ku wy­stą­pie­nia ob­ja­wów na­si­lo­nych, cięż­kich na­le­ży na­tych­miast po­dać ad­re­na­li­nę. Przy wy­stą­pie­niu ob­ja­wów umiar­ko­wa­nych z przy­najm­niej dwóch ukła­dów (ob­ja­wy na skó­rze, z prze­wo­du po­kar­mo­we­go, z gór­nych dróg od­de­cho­wych) na­le­ży po­stę­po­wać jak w przy­pad­ku na­si­lo­nych ob­ja­wów i po­dać ad­re­na­li­nę.

W ra­zie wy­stą­pie­nia umiar­ko­wa­nych ob­ja­wów tyl­ko z jed­ne­go ukła­du np. tyl­ko po­krzyw­ki, na­le­ży po­dać lek an­ty­hi­sta­mi­no­wy i bacz­nie ob­ser­wo­wać cho­re­go. Je­śli jed­nak ob­ja­wy umiar­ko­wa­ne po­stę­pu­ją gwał­tow­nie, szyb­ko do­łą­cza­ją nowe – na­wet z tego sa­me­go ukła­du –to i wte­dy na­le­ży po­dać ad­re­na­li­nę.

Ta kla­sy­fi­ka­cja na ob­ja­wy ła­god­ne, umiar­ko­wa­ne, na­si­lo­ne jest spra­wą dru­go­rzęd­ną. Waż­ne by mieć świa­do­mość, jak wy­glą­da­ją ob­ja­wy ana­fi­lak­sji, by móc w porę za­re­ago­wać. Dłuż­sze roz­wa­że­nia, czy to jesz­cze ob­ja­wy ła­god­ne czy już na­si­lo­ne, spo­wo­du­je ze stra­ci­my cen­ny czas na po­da­nie leku.

Jak po­da­je­my ad­re­na­li­nę?

Oso­ba u któ­rej w prze­szło­ści wy­stą­pi­ła ostra re­ak­cja na aler­gen po­win­na mieć am­pul­ko­strzy­kaw­kę za­wsze przy so­bie. Przy wy­stą­pie­niu na­si­lo­nych ob­ja­wów na­le­ży na­tych­miast po­dać ad­re­na­li­nę, a na­stęp­nie we­zwać po­go­to­wie ra­tun­ko­we. W ra­zie bra­ku po­pra­wy daw­kę ad­re­na­li­ny moż­na po­wtó­rzyć po 5-10 min, je­śli tyl­ko dys­po­nu­je­my ko­lej­nym wstrzy­ki­wa­czem. Dla­te­go oso­by uczu­lo­ne in­for­mo­wa­ne są by mieć przy so­bie 2 daw­ki leku.

Lek po­da­je­my do­mię­śnio­wo w przed­nio-bocz­ną część uda, zde­cy­do­wa­nym ru­chem. Po wy­ko­na­nym za­strzy­ku cze­ka­my z do­ci­śnię­tym wstrzy­ki­wa­czem w skó­rze przez 10 se­kund.

Daw­ka leku usta­la­na jest przez le­ka­rza: dla dzie­ci wa­żą­cych 15-25 kg (we­dług zak­tu­ali­zo­wa­nych wy­tycz­nych Eu­ro­pej­skiej Aka­de­mii Aler­go­lo­gii i Im­mu­no­lo­gii Kli­nicz­nej EAACI od 7,5kg ) za­le­ca­na jest daw­ka 0,15mg, a dla dzie­ci wa­żą­cych po­wy­żej 25 kg i dla osób do­ro­słych za­le­ca­na jest daw­ka 0,3 mg.

Ze­staw ra­tun­ko­wy

Do­dat­ko­wo każ­da oso­ba, któ­ra prze­by­ła ana­fi­lak­sję po­win­na po­sia­dać tzw. „ze­staw ra­tun­ko­wy” za­wie­ra­ją­cy oprócz ad­re­na­li­ny tak­że:

1. Lek an­ty­hi­sta­mi­no­wy.
2. Ste­ryd w ta­blet­ce.
3. Lek wziew­ny roz­kur­cza­ją­cy oskrze­la.

Pa­cjent po­wi­nien być prze­szko­lo­ny jak użyć ad­re­na­li­ny. Czę­sto w ga­bi­ne­tach lub od­dzia­łach aler­go­lo­gicz­nych do­stęp­ne są wstrzy­ki­wa­cze tre­nin­go­we, na któ­rych moż­na prze­ćwi­czyć wbi­ja­nie się w udo. W przy­pad­ku dzie­ci – człon­ko­wie ro­dzi­ny i oso­by, któ­re zaj­mu­ją się dziec­kiem rów­nież po­win­ny być prze­szko­le­nie z po­da­wa­nia ad­re­na­li­ny oraz z roz­po­zna­wa­nia ob­ja­wów roz­wi­ja­ją­cej się ana­fi­lak­sji.

Je­steś ro­dzi­cem dziec­ka za­gro­żo­ne­go ana­fi­lak­sją – po­znaj dzia­ła­nia i wspar­cie Fun­da­cji Al­ler­gia.

Źró­dła:

• Bla­zow­ski L, Ma­jak P, Ku­rza­wa R, Kuna P, Je­rzyn­ska J. A se­ve­ri­ty gra­ding sys­tem of food-in­du­ced acu­te al­ler­gic re­ac­tions to avo­id the de­lay of epi­ne­ph­ri­ne ad­mi­ni­stra­tion. Ann Al­ler­gy Asth­ma Im­mu­nol. 2021;127(4):462-470.e2. doi:10.1016/j.anai.2021.04.015;

• Mu­ra­ro A, Worm M, Alvia­ni C, et al. EAACI gu­ide­li­nes: Ana­phy­la­xis (2021 upda­te). Al­ler­gy. 2022; 77(2):357-377. doi:10.1111/all.15032;

• Ana­fi­lak­sja zwią­za­na z po­kar­mem u dzie­ci – ak­tu­al­ny stan wie­dzy. Łu­kasz Bła­żow­ski, Ry­szard Ku­rza­wa, Pa­weł Ma­jak . Pe­diatr Med Rodz 2021, 17 (1), p. 8–16; DOI: 10.15557/PiMR.2021.0001;

• Cho­ro­by We­wnętrz­ne Szcze­kli­ka, Me­dy­cy­na Prak­tycz­na 2021.