Cho­ro­ba dło­ni, stóp i jamy ust­nej (HFMD – hand, foot, and mo­uth di­se­ase) jest czę­stą cho­ro­bą wi­ru­so­wą – do­brze zna­ną za­rów­no pe­dia­trom, jak i ro­dzi­com. Choć w tej dru­giej gru­pie ra­czej pod inną, nie­ste­ty błęd­ną na­zwą: „bo­ston­ka”.

Jak już wspo­mnia­łam jest ona wy­wo­ły­wa­na przez wi­ru­sy. HFMD wy­stę­pu­je naj­czę­ściej u dzie­ci do 10. roku ży­cia, choć zda­rza się rów­nież u do­ro­słych. Ma bar­dzo cha­rak­te­ry­stycz­ny, za­zwy­czaj ła­god­ny prze­bieg, ale nie do koń­ca taki sam u wszyst­kich pa­cjen­tów. Na pod­sta­wo­we ele­men­ty ob­ra­zu kli­nicz­ne­go skła­da­ją się: go­rącz­ka, wy­syp­ka i zmia­ny w ja­mie ust­nej.

Jak wy­glą­da HFMD u dziec­ka?

• Go­rącz­ka z re­gu­ły jest ni­ska i ustę­pu­je w cią­gu 48 go­dzin. Po 1-2 do­bach do go­rącz­ki do­łą­cza­ją zmia­ny w ob­rę­bie jamy ust­nej.

Za­zwy­czaj są to zmia­ny ru­mie­nio­we, któ­re na­stęp­nie za­mie­nia­ją się w pę­che­rzy­ki, a te z ko­lei pę­ka­jąc two­rzą bo­le­sne owrzo­dze­nia. Zmia­ny w ja­mie ust­nej u dzie­ci mó­wią­cych będą przy­czy­ną skar­że­nia się na ból w ob­rę­bie buzi i gar­dła. Młod­sze dzie­ci czę­sto od­ma­wia­ją też je­dze­nia i pi­cia.

• Na­stęp­nie po­ja­wia się wy­syp­ka, w któ­rej bar­dzo cha­rak­te­ry­stycz­na jest lo­ka­li­za­cja na rę­kach i sto­pach – głów­nie ich dło­nio­wej i po­de­szwo­wej po­wierzch­ni.

Dość czę­sto też zmia­ny zaj­mu­ją oko­li­cę kro­cza i po­ślad­ków. Za­zwy­czaj są to bo­le­sne (rzad­ko swę­dzą­ce) pę­che­rzy­ki na pod­ło­żu ru­mie­nio­wym, ale mogą być też plam­ki, grud­ki a na­wet pę­che­rze. Wy­syp­ka ustę­pu­je cał­ko­wi­cie w cią­gu 7-10 dni.

• Po kil­ku ty­go­dniach od za­cho­ro­wa­nia (śred­nio 40 dni od po­cząt­ku cho­ro­by) mogą po­ja­wić się zmia­ny w ob­rę­bie pa­znok­ci (zwią­za­ne z tym­cza­so­wym za­ha­mo­wa­niem ich wzro­stu w ma­cie­rzy pa­znok­cia) – tzw. li­nie Beau przy­po­mi­na­ją­ce po­przecz­ne bruz­dy lub zgru­bie­nia płyt­ki pa­znok­cia lub złusz­cza­nie płyt­ki pa­znok­cio­wej po­tocz­nie zwa­ne „scho­dzą­cym pa­znok­ciem”.

U pa­cjen­tów z ato­po­wym za­pa­le­niem skó­ry (AZS), tak jak w przy­pad­ku więk­szo­ści cho­rób wy­syp­ko­wych, tak i tu­taj zmia­ny skór­ne w prze­bie­gu HFMD mogą mieć od­mien­ny wy­gląd od ty­po­wej ma­ni­fe­sta­cji u osób zdro­wych. W tej gru­pie pa­cjen­tów może bo­wiem dojść do „ecze­ma co­xsac­kium” – wów­czas zmia­ny przy­po­mi­na­ją wy­prysk opryszcz­ko­wy z nad­żer­ka­mi w miej­scach, w któ­rych zlo­ka­li­zo­wa­ne były wy­kwi­ty AZS.

Po­wi­kła­nia są na szczę­ście rzad­kie

Cho­ro­ba ma za­zwy­czaj ła­god­ny prze­bieg, zwłasz­cza w na­szym re­gio­nie. Do rzad­kich cięż­kich po­wi­kłań HFMD na­le­ży za­ję­cie ośrod­ko­we­go ukła­du ner­wo­we­go (asep­tycz­ne za­pa­le­nie opon mó­zgo­wo-rdze­nio­wych, ostre ogni­sko­we po­ra­że­nie oraz za­pa­le­nie pnia mó­zgu). Na szczę­ście dla Eu­ro­pej­czy­ków, naj­wię­cej do­nie­sień o cięż­kich prze­bie­gach po­cho­dzi z Azji.

Na­to­miast to, co nie­rzad­ko jest re­al­nym za­gro­że­niem i po­ten­cjal­ną przy­czy­ną ho­spi­ta­li­za­cji, to od­wod­nie­nie spo­wo­do­wa­ne bó­lem w ob­rę­bie jamy ust­nej i trud­no­ścia­mi w przyj­mo­wa­niu pły­nów. Dla­te­go tak waż­ne jest, aby dbać o na­wod­nie­nie cho­ru­ją­ce­go dziec­ka. Po­wie­dzia­ła­bym, że w tym przy­pad­ku „wszyst­kie chwy­ty do­zwo­lo­ne”, ale prze­waż­nie do­brze się spraw­dza­ją chłod­ne pły­ny, po­je­nie ły­żecz­ką czy strzy­kaw­ką, pró­by kar­mie­nia po po­da­niu le­ków prze­ciw­bó­lo­wych. Po­le­cam też uni­kać pły­nów, któ­re mogą na­si­lać ból np. so­ków cy­tru­so­wych.

Le­cze­nie HFMD

A sko­ro je­ste­śmy już przy le­kach – to nie­ste­ty nie ma sku­tecz­ne­go leku prze­ciw­wi­ru­so­we­go, któ­ry moż­na za­sto­so­wać w przy­pad­ku HFMD. Dla­te­go za­le­ca się le­cze­nie wy­łącz­nie ob­ja­wo­we, czy­li przede wszyst­kim na­wad­nia­nie i w ra­zie po­trze­by leki prze­ciw­go­rącz­ko­we/prze­ciw­bó­lo­we.

Zmia­ny skór­ne nie wy­ma­ga­ją sma­ro­wa­nia żad­ny­mi pre­pa­ra­ta­mi. Za­sad­ni­czo rów­nież na zmia­ny w ob­rę­bie jamy ust­nej nie za­le­ca się sto­so­wa­nia pre­pa­ra­tów miej­sco­wych, zwłasz­cza tych za­wie­ra­ją­cych li­do­ka­inę, ze wzglę­du na brak do­wo­dów na po­pra­wę na­wod­nie­nia pa­cjen­ta oraz po­ten­cjal­ne ry­zy­ko ich wchła­nia­nia czy re­ak­cji aler­gicz­nej.

Pro­fi­lak­ty­ka za­cho­ro­wa­nia

Je­śli cho­dzi o za­po­bie­ga­nie HFMD, to przed za­cho­ro­wa­niem może Was ustrzec przede wszyst­kim hi­gie­na rąk. Cho­ro­ba ta prze­no­si się głów­nie dro­gą fe­kal­no-oral­ną oraz przez bez­po­śred­ni kon­takt z wy­dzie­li­na­mi lub pły­nem z pę­che­rzy­ków. Dla­te­go też dość czę­sto ob­ser­wu­je się „epi­de­mie” HFMD w żłob­kach i przed­szko­lach.

Okres jej wy­lę­ga­nia wy­no­si 3-6 dni, to ozna­cza, że za­zwy­czaj po 3-6 dniach od kon­tak­tu z cho­rą oso­bą moż­na ob­ser­wo­wać wy­stą­pie­nie ob­ja­wów. Je­śli cho­dzi o okres za­kaź­no­ści to uzna­je się, że dziec­ko jest za­kaź­ne do cza­su za­ni­ku osut­ki lub 7 dni od cza­su po­cząt­ku cho­ro­by (w za­leż­no­ści od źró­deł). Na­to­miast wi­rus jest wy­da­la­ny jesz­cze przez wie­le ty­go­dni: w kale 4-10 tyg., w dro­gach od­de­cho­wych 3-4 tyg. – w za­leż­no­ści od za­sto­so­wa­nych me­tod wy­kry­wa­nia.

Nie­ste­ty do­tych­czas nie opra­co­wa­no sku­tecz­nej szcze­pion­ki prze­ciw­ko HFMD. W Chi­nach szcze­pion­ka prze­ciw­ko jed­ne­mu ze se­ro­ty­pów wi­ru­sa Co­xsac­kie (od­po­wie­dzial­nych za wy­stą­pie­nie tej cho­ro­by) prze­szła trze­cią fazę ba­dań kli­nicz­nych ze sku­tecz­no­ścią na po­zio­mie 90%. Na my­sich mo­de­lach za­ob­ser­wo­wa­no sku­tecz­ność szcze­pion­ki 2-wa­lent­nej (prze­ciw­ko 2 se­ro­ty­pom).

Tak na­praw­dę, aby w peł­ni za­bez­pie­czyć dzie­ci przed za­cho­ro­wa­niem przy­da­ła­by się szcze­pion­ka po­li­wa­lent­na (prze­ciw­ko wie­lu se­ro­ty­pom), jed­nak póki co wy­two­rze­nie ta­ko­wej wy­da­je się być nie­moż­li­we.

HFDM a cią­ża

Jesz­cze jed­na waż­na rzecz – co je­śli dziec­ko za­cho­ru­je, gdy Ty bę­dziesz w cią­ży?

Otóż brak jest jed­no­znacz­nych da­nych na ten te­mat. Nie­któ­re źró­dła wska­zu­ją, że naj­więk­sze po­ten­cjal­ne ry­zy­ko dla pło­du jest w przy­pad­ku za­cho­ro­wa­nia w I try­me­strze, inne, że w oko­li­cy po­ro­du.

Jed­no jest pew­ne – po­wi­kła­nia ta­kie jak po­ro­nie­nie czy wy­stą­pie­nie wady wro­dzo­nej ser­ca u dziec­ka są bar­dzo rzad­kie. Nie zmie­nia to fak­tu, że w ta­kiej sy­tu­acji na­le­ży:

• ogra­ni­czyć bli­ski kon­takt z dziec­kiem,
• jak naj­czę­ściej myć ręce,
• no­sić ma­secz­kę,
• uni­kać ko­rzy­sta­nia z tych sa­mych sztuć­ców, kub­ków itp. co dziec­ko,
• po­in­for­mo­wać o tym fak­cie swo­je­go gi­ne­ko­lo­ga.